Βελέντζα Αικατερίνη
ΠΕ 02, 1ο ΓΕΛ Περάματος
ΠΗΓΕΣ-ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
1. Ποιές ήταν οι αντιλήψεις του Μάρκου Κάτωνα, του γνωστού ως τιμητή;
« Στην πολιτική,φαίνεται ότι θεώρησε το ζήτημα της απόδοσης κατηγορίας και του ελέγχου των πολιτών όχι μικρής σημασίας. Γιατί αυτός ο ίδιος άσκησε δίωξη σε πολλούς ή βοήθησε άλλους να την ασκήσουν ή οργάνωσε ομάδες ειδικά για το έργο αυτό,της δίωξης, όπως τον Πετίλλιο και τους φίλους του που τους έστρεψε εναντίον του Σκιπίωνα.Κι όσο γι’ αυτόν,επειδή καταγόταν από σπουδαία γενιά
και ήταν κι ο ίδιος πραγματικά μεγάλος και κατάφερε ν’ανατρέψει τις κατηγορίες, ο Κάτων δεν μπόρεσε να τον καταδικάσει σε θάνατο κι εγκατέλειψε το εγχείρημα. Το αδελφό του, όμως, Λεύκιο, αφού συνεργάστηκε με κείνους που τον κατηγορούσαν,τον καταδίκασε να καταβάλει στο δημόσιο μεγάλο πρόστιμο κι επειδή εκείνος δεν είχε να το πληρώσει και κινδύνευσε να φυλακιστεί, αφέθηκε ελεύθερος μόνο χάρη στην παρέμβαση των δημάρχων. Λέγεται ακόμη ότι ο Κάτων συνάντησε κάποιο νεαρό που είχε πετύχει να καταδικαστεί σε ατιμία ο εχθρός του πεθαμένου πατέρα του και μετά τη δίκη περνούσε από την αγορά. Ο Κάτων τον αγκάλιασε και τον φίλησε και του είπε ότι τέτοιες θυσίες και μνημόσυνα πρέπει να προσφέρει κανείς στους γονείς του, όχι να σφάζει αρνάκια και κατσικάκια, αλλά να προκαλεί δάκρυα και καταδίκες των εχθρών.
Κι ο ίδιος, όμως, δεν έμεινε χωρίς να κατηγορηθεί ποτέ προς την πολιτεία, αλλά, κάθε φορά που έδινε κάποια αφορμή στους εχθρούς του, δικαζόταν και κινδύνευε. Λέγεται ότι δικάστηκε σχεδόν πενήντα φορές και μάλιστα ταλευταία φορά σε ηλικία ογδόντα έξι ετών.Σ’ αυτή την τελευταία δίκη είπε και αυτό που μνημονεύεται συχνά, ότι του ήταν δύσκολο ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους να έχει ζήσει και μπροστά σε άλλους να απολογείται τώρα». Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Μάρκος Κάτων
2. Με ποιό τρόπο επιλέγονταν οι πολίτες στα αξιώματα και ειδικά στη Σύγκλητο;
«δέκα χρόνια αφότου έγινε ύπατος, ο Κάτων ζήτησε να γίνει τιμητής. Το αξίωμα αυτό είναι η κορυφαία ανάμεσα σε όλες τις τιμές και, κατά κάποιο τρόπο, το επιστέγασμα κάθε πολιτικής σταδιοδρομίας, όχι μόνον γιατί κι άλλες μεγάλες εξουσίες έχει, αλλά ευθύνεται ακόμη για την εξέταση των ηθών και του τρόπου διαβίωσης. Γιατί ούτε τον γάμο, ούτε την τεκνοποιία, ούτε τον τρόπο ζωής τους ούτε τα συμπόσια νόμιζαν οι Ρωμαίοι ότι πρέπει ν’ αφήνουν άκριτα και ανεξέταστα, ώστε να κάνει ο καθένας ό,τι επιθυμεί κατά τη θέληση του. Κι επειδή πίστευαν ότι ο χαραχτήρας του ανθρώπου φαίνεται περισσότερο σε τέτοια ζητήματα, παρά στα στρατόπεδα και τις πολιτικές πράξεις, εξέλεξαν έναν από τους πατρικίους, όπως τους έλεγαν, κι έναν από το λαό, για φύλακα και σωφρονιστή και τιμωρό, ώστε κανένας πολίτης να μην εκτρέπεται στις ακολασίες και να ζει σε αντίθεση με τον δικό τους συνηθισμένο τρόπο ζωής. Αυτούς τους αποκαλούσαν τιμητές και είχαν εξουσία να παίρνουν το άλογο από τον ιδιοκτήτη του και να αποβάλλουν από την Σύγκλητο κάθε άτομο που ζούσε ακόλαστα και άτακτα.»
Πλούταρχος,Βίοι Παράλληλοι,Μάρκος Κάτων
Η Σύγκλητος και οι άρχοντες, από την εποχή του Αυγούστου και μετά:
« Ο πολιτικός χώρος που κατέβαλε ο ηγεμών ανήκε ως τότε κατά το μεγαλύτερο μέρος στη Σύγκλητο και τους άρχοντες που προέρχονταν απ’ αυτήν. Η αύξηση της επιρροής του αυτοκράτορος, που παρατηρήθηκε μετά τον Αύγουστο,έγινε επίσης σε βάρος ουσιαστικά της δυνάμεως και των προνομίων της Συγκλήτου. Η Σύγκλητος, ως το κατ΄εξοχήν κυρίαρχο σώμα, εκχωρούσε όλο και περισσότερο τις αρμοδιότητες της στο «πρώτο» των πολιτών. Ότι η παραίτηση της Συγκλήτου από τη δύναμη της δεν συντελέστηκε χωρίς αντίσταση, φαίνεται και από τις κατά καιρούς σκληρές διενέξεις, ιδίως κατά τον 1ο αι. μ.Χ.,μεταξύ του σώματος αυτού και του αυτοκράτορος. Και δεν θα ήταν υπερβολικό η αντίθεση αυτή μεταξύ του ηγεμόνος και της Συγκλήτου και η βαθμιαία εξισορρόπηση μεταξύ των δύο να χαραχτηριστεί ως το κεντρικό πολιτικό θέμα της πολιτειακής εξέλιξης. Το σύστημα που δημιούργησε ο Αύγουστος ήταν ένας συμβιβασμός μεταξύ του κυρίαρχου μονάρχη και μιας ακόμη ισχυρής αριστοκρατίας. Αυτός ο συμβιβασμός όμως ανατρεπόταν όλο και περισσότερο σε βάρος της Συγκλήτου και μάλιστα όχι μόνον εξαιτίας των επιδιώξεων των διαδόχων του Αυγούστου αλλά και λόγω του μεγαλύτερου φυσικά βάρους της δυνάμεως του αυτοκράτορος και της αδυναμίας ή και της ελλείψεως διαθέσεως των Συγκλητικών να διατηρήσουν το μερίδιο της δυνάμεως τους.
Όταν γίνεται γενικά λόγος για τη Σύγκλητο δημιουργείται η εντύπωση ότι επρόκειτο για ένα πολιτικά και κοινωνικά ομοιογενές σώμα. Ήδη κατά τη δεύτερη περίοδο της ελεύθερης πολιτείας η εντύπωση αυτή αποδείχθηκε τελείως ασύστατη. Στην καθαρά εξωτερική του μορφή το αρχικό σώμα των 600 συγκλητικών είχε μετατραπεί σε ένα συνονθύλευμα των 1000 και πλέον μελών. Γιατί ο Καίσαρας και αργότερα η Τριανδρία , επέβαλαν αλόγιστα τη μαζική είσοδο των οπαδών τους στο σώμα, αγνοώντας τον καθιερωμένο τρόπο εισόδου δια μέσω των αξιωμάτων. Τους ενδιέφερε κυρίως η ικανοποίηση των πιστών οπαδών τους και η δημιουργία ισχυροτέρων ερισμάτων μεταξύ των συγκλητικών. Έτσι ο Αύγουστος με την επιβολή της μονοκρατορίας του περιόρισε την αντίσταση εναντίον του, εισάγοντας στο σώμα τους εκλεκτούς του και απομακρύνοντας τους πιο «ηθικά ανάξιους». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΣΤ.
3. Η Ρώμη υπήρξε η δεύτερη σπουδαιότερη πρωτεύουσα του αρχαίου κόσμου.Ποιά από τις παραδόσεις σχετικά με την κτίση της είναι η επικρατέστερη, κατά τον Πλούταρχο;
« Την παράδοση που είναι η πιο αξιόπιστη και έχει πολλούς μάρτυρες στα κύρια σημεία της, την έγραψε από τους Έλληνες πρώτος ο Διοκλής ο Πεπαρήθιος, που τον ακολούθησε στα περισσότερα σημεία και ο Φάβιος Πίκτωρ. Υπάρχουν και εδώ παραλλαγές, αλλά ο γενικός τύπος είναι περίπου αυτός: των βασιλέων της Άλβας, που κατάγονταν από τον Αινεία, έφτασε η διαδοχή σε δυο αδελφια, το Νουμήτορα και τον Αμούλιο. Ο Αμούλιος τα μοίρασε όλα στα δυο, βάζοντας από το ένα μέρος τη βασιλεία και από το άλλο τα χρήματα και το χρυσάφι που είχαν φέρει από την Τροία. Ο Νουμήτορας προτίμησε τη βασιλεία. Έχοντας λοιπόν ο Αμούλιος τα χρήματα και όντας, έτσι, πιο δυνατός από τον Νουμήτορα, του αφαίρεσε εύκολα τη βασιλεία και, από φόβο μήπως η θυγατέρα εκείνου γεννήσει αγόρια, την έκανε ιέρεια της Εστίας, για να ζήσει παντοτινά άγαμη και παρθένος. Αυτήν άλλοι την ονομάζουν Ιλία, άλλοι Ρέα κι άλλοι Συλβία. Ύστερα όμως από λίγο βρέθηκε έγκυος, παρά το νόμο που υπήρχε για τις Εστιάδες. Η βασιλοπούλα Ανθώ πρόσπεσε τότε του πατέρα της και τον παρακάλεσε να μην τη θανατώσει. Την έριξε λοιπόν ο Αμούλιος στα κάτεργα, όπου ζούσε χωρίς να την πλησιάσει κανένας, για να το μάθει εκείνος, όταν θα γεννούσε. Γέννησε δυο παιδιά με υπερφυσική ανάπτυξη και ομορφιά. Τούτο φόβισε ακόμα πιο πολύ τον Αμούλιο, που διέταξε έναν υπηρέτη να πάρει τα παιδιά και να τα πετάξει....
Έβαλε αυτός τα παιδιά σε ένα κιβώτιο και κατέβηκε στο ποτάμι για να τα πετάξει, αλλά σαν το είδε να κυλάει με πολύ ρεύμα κι αγριεμένο, φοβήθηκε να πλησιάσει και άφησε το κιβώτιο κοντά στην όχθη. Όταν το ποτάμι πλημμύρισε, το νερό πήρε το κιβώτιο και αφού το κράτησε στην επιφάνεια του το απέθεσε απαλά σε ένα μέρος πολύ μαλακό, που τώρα το λένε Κερμαλό και παλιότερα Γερμανό από το λόγο ότι, καθώς φαίνεται, και τους αδελφούς τους ονομάζουν «γερμανούς»
Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ρωμύλος, 3
4. Πως, κατά την παράδοση του Πλουτάρχου, κτίστηκε η Ρώμη;
« Ο Ρωμύλος έθαψε στη Ρεμωνία το Ρώμο μαζί με τους τροφείς του κι άρχισε το κτίσιμο της πόλης, αφού κάλεσε από την Τυρρηνία άνδρες που του κανόνιζαν το κάθετι σύμφωνα με ορισμένες ιερές αρχές και γνώσεις και διεύθυναν τις εργασίες της ίδρυσης σαν να γινόταν κάποια τελετή: ανοίχθηκε κυκλικός λάκκος στο ονομαζόμενο σήμερα Κομίτιον κι εκεί μέσα απέθεσαν τις απαρχές όλων εκείνων που τα χρησιμοποιούσαν ως καλά κατά το νόμο και ως αναγκαία από τη φύση. Και τέλος έριχναν πάνω τους ανακατεύοντάς τα μια μικρή δόση από το χώμα του τόπου τους ο καθένας. Το λάκκο αυτό τον ονομάζουν, καθώς και τον Όλυμπο, «μούνδον». Ύστερα περιέγραψαν την πόλη με έναν κύκλο που είχε για κέντρο το όπυγμα αυτό. Και ο οικιστής, αφού έβαλε στο άροτρο χάλκινο υνί και έζεψε ένα βόδι αρσενικό και ένα θηλυκό, οδηγώντας το ο ίδιος γύρω-γύρω, άνοιγε βαθύ αυλάκι στις χαραματιές, ενώ αυτοί που ακολουθούσαν είχαν έργο τους να πετούν μέσα τους σβόλους από το χώμα που πετούσε το άροτρο και να μην αφήνουν τίποτα να βγεί έξω. Με τη γραμμή αυτή χαράζουν τα όρια του τείχους. .....
Όλοι συμφωνούν ότι η κτίση της πόλης έγινε έντεκα μέρες πριν από τις καλένδες του Μαίου.»
5. Πως διαχωρίστηκαν οι κοινωνικές τάξεις στην αρχαία Ρώμη;
« Όταν κτίστηκε η πόλη, πρώτα διαίρεσε σε στρατιωτικά σώματα το πλήθος των ενηλικιωμένων ανδρών. Κάθε σώμα είχε τρεις χιλιάδες πεζούς και τριακόσιους ιππείς και ονομάστηκε «λεγεώνα»,επειδή οι μάχιμοι είχαν διαλεχτεί από το σύνολο. Τους υπολοίπους τους είχε για το λαό, που τον ονόμασε «πόπουλους» ενώ εκατό πολίτες, τους πιο καλούς, τους έκανε βουλευτές με το όνομα «πατρίκιοι». Τη συνέλευση τους την ονόμασε «σενάτους». «Σενάτους» σημαίνει ακριβώς γερουσία. Όσο για τους βουλευτές, άλλοι λέγουν πως ονομάστηκαν πατρίκιοι γιατί ήταν πατέρες γνήσιων παιδιών, άλλοι μάλλον γιατί μπορούσαν να αποδείξουν πως είχαν πατέρες, πράγμα που δεν μπορούσαν να κάνουν πολλοί από εκείνους που πρώτοι μαζεύτηκαν στην πόλη, άλλοι τέλος αποδίδουν την ονομασία αυτή στην «πατρωνεία», που είναι, μέχρι σήμερα, το όνομα της προστασίας, γιατί νομίζουν πως κάποιος Πάτρων, από αυτούς που ήρθαν μαζί με τον Εύανδρο, καθώς ενδιαφερόταν και βοηθούσε όσους είχαν την ανάγκη του, άφησε στο θεσμό αυτόν το όνομα του.» Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ρωμύλος, 13.
6. Ο Ιούλιος Καίσαρας υπήρξε ο μεγαλύτερος στρατηλάτης της αρχαιότητας μετά τον Μ. Αλέξανδρο. Ήταν ωστόσο αμφιλεγόμενος στην εποχή του,ειδικά ως αναφορά την επιθυμία του να γίνει βασιλιάς ή όχι.
« Αλλά άλλοι φώναζαν ότι ο Καίσαρας ετοιμάζει τυραννικό πολίτευμα, γιατί επανέφερε τιμές που με νόμους και ψηφίσματα είχαν θαφτεί, και πως με τούτες δοκιμάζει από πριν το λαό που είχε ήδη μαλακώσει απέναντι του, για να δει αν θα ανεχτεί τις φιλοδοξίες του κι αν θα του επιτρέψει να παίζει έτσι και να καινοτομεί.»
Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ιούλιος Καίσαρ.
Σχετικά με τη δολοφονία του: « Οι συνωμότες είχαν σχεδιάσει να ρίξουν το πτώμα του στον Τίβερη μετά την δολοφονία, ναδημεύσουν τα αγαθά του και να ακυρώσουν τα ψηφίσματα του, αποτράπηκαν όμως από αυτές τις ενέργιες, επειδή φοβήθηκαν τον ύπατο Μάρκο Αντώνιο και τον ύπατο Λέππιδο. Δολοφονήθηκε στο πεντηκοστό έκτο έτος της ζωής του και κατατάχθηκε στους θεούς, όχι μόνο με τις επίσημες διακηρύξεις αλλά και στη συνείδηση του λαού που τον πένθησε ολόψυχα. Η Σύγκλητος αποφάσισε να κλειστεί με τοίχο η αίθουσα του βουλευτηρίου στην οποία δολοφονήθηκε, οι ειδοί του Μαρτίου να ονομαστούν Ημέρα της Πατροκτονίας, και ποτέ η Σύγκλητος να μην συνέρχεται σε συνεδρίαση αυτή τη μέρα. Από τουε δολοφόνους του, εξάλλου, σχεδόν κανένας δεν έζησε πάνω από τρία χρόνια ούτε και βρήκε φυσικό θάνατο. Όλοι τους καταδικάστηκαν και πέθαναν με διάφορους τρόπους, μερικοί σε ναυάγια, άλλοι στη μάχη. Και κάποιοι αυτοκτόνησαν με το ίδιο εκείνο ξίφος με το οποίο είχαν ανόσια αφαιρέσει τη ζωή του Καίσαρα.» π. Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας,τ.236,2004, απόσπασμα από το άρθρο του Ν.Πετρόχειλου για τη δολοφονία του Καίσαρα.
7. Ποιές πληροφορίες μας δίνει το παράθεμα για τις λεγεώνες;
« Η λεγεώνα αποτελούσε από τα προηγούμενα χρόνια τη δεύτερη αξιόλογη καινοτομία της ρωμαικής οργάνωσης (μετά την αυτοτελή σπείρα). Κάθε λεγεώνα διέθετε ως οργανικά της τμήματα βαρύ και ελαφρύ πεζικό, ιππικό και βοηθητικές υπηρεσίες. Ήταν, δηλαδή, ένας μικρός στρατός ο οποίος μπορούσε να αναλάβει και να φέρει σε πέρας μόνος του μια εκστρατεία,όπως η μεραρχία μεταγενέστερα.
Η λεγεώνα ήταν η μεραρχία της αρχαιότητας. Προήλθε από την ανάγκη των Ρωμαίων να διαθέτουν ξεχωριστές δυνάμεις, που να μπορούν να δρουν αυτοτελώς και να πολεμούν εναντίον αντιπάλων οι οποίοι βρίσκονται σε τελείως διαφορετικά και απομακρυσμένα μεταξύ τους μέτωπα. Επί Ιουλίου Καίσαρα είχαν συγκροτηθεί συνολικά 10 λεγεώνες, οι οποίες έφεραν συγκεκριμένο αριθμό (από το Ι ως το Χ) και συγκεκριμένη ονομασία, με την οποία διακρίνονταν(Alaudae, Ferrata, Equestris, κ.λπ.). Οι άνδρες αυτών των λεγεώνων είχαν στρατολογηθεί τόσο στην Ιταλία όσο και σε άλλες περιοχές όπου ο Καίσαρας χρειάστηκε να πολεμήσει ( Γαλατία, Ελλάδα, Ισπανία, Αφρική). Αυτό σήμαινε πως είχαν στελεχωθεί όχι μόνο από ρωμαίους αλλά και από άλλους υπηκόους της αυτοκρατορίας (π.χ. η III “ gallica” ή η V “ Macedonica”)…. Επιπλέον κάθε λεγεώνα έφερε ως σημαία της τον χρυσό αετό αλλά και ένα άλλο σύμβολο, διακριτικό της καθεμιάς ( άλλη είχε τον ταύρο, άλλη τον αίγαγρο κ.λπ.). Υπό τα όπλα την εποχή του Αυγούστου υπήρχαν αρχικά 18 λεγεώνες, που στην συνέχεια έγιναν 25, και αργότερα, στο τέλος της θητείας του Οκταβιανού, έφτασαν τις 28. Τα επόμενα χρόνια και ανάλογα με τις ανάγκες των εκστρατειών, πραγματοποιήθηκαν αυξομειώσεις με τον αριθμό τους να φτάνει και τις 33.»
« Το σύνολο των εξόδων του ρωμαικού στρατού καλύπτονταν από το κρατικό ταμείοκαι κυρίως από την περιουσία του αυτοκράτορα.Υπήρχε προσδιορισμένη μισθοδοσία κατά τακτά διαστήματα, αλλά και κάποιες πρόσθετες παροχές. Ο ρωμαικός στρατός ήταν επαγγελματικός. Οι στρατιώτες παρέμεναν σε υπηρεσία τουλάχιστον 20 χρόνια.... αποχωρώντας από το στράτευμα λάμβαναν εφάπαξ ποσό και σύνταξη, την οποία κατέβαλε το κράτος. Γι’αυτό το θέμα υπήρχε ειδικό ταμείο. Επιπλέον στους συνταξιοδοτημένους δινόταν ένα τμήμα γης σε κάποια επαρχία, προκειμένου αυτοί να εγκατασταθούν και να συντελέσουν στον εκρωμαισμό της.
Με βάση αυτά τα δεδομένα , το ρωμαικό στρατιωτικό σύστημα συνιστούσε αυτό που αργότερα ονομάστηκε γραφειοκρατία.» Περιοδικό «Στρατιωτική ιστορία» , τ.149,Ο ρωμαικός στρατός της α’ αυτοκρατορικής περιόδου.
8. Με ποιό τρόπο οι Έλληνες επηρέασαν τους λατίνους;
«Ο μεγάλος πολιτικός και ρήτορας και στοχαστής Κικέρων(106-43 π.Χ.) που έζησε τον αιματηρό επίλογο της ρωμαικής Δημοκρατίας, γράφει τα ακόλουθα σε επιστολή του προς τον νεώτερο αδελφό του Κόιντο, επαρχιακό διοικητή στην Ασία το 61-59 π.Χ.: Βέβαια, ακόμη και αν η τύχη το είχε φέρει να διοικείς Αφρικανούς, Ισπανούς ή Γαλάτες, λαούς βάρβαρους και απαίδευτους, και πάλι θα ήταν ζήτημα ανθρωπισμού να φροντίζεις για την ευημερία τους. Συμβαίνει όμως να διοικούμε το λαό που καλλιέργησε και μεταλαμπάδευσε στους άλλους τον ανθρωπισμό, και γι’ αυτό οφείλουμε να επιδείξουμε ειδικά σ’ αυτούς αυτό το οποίο μας έδωσαν. Προσωπικά δεν θα διστάσω να ομολογήσω ότι....όλα όσα πετύχαμε εμείς (οι Ρωμαίοι) ως έθνος, το πετύχαμε υιοθετώντας την εκπαίδευση και τις τέχνες που μας κληροδότησε η Ελλάδα δια μέσου των μνημείων και των επιστημών της».
Απόσπασμα άρθρου του Θ. Παπαγγελή από το περιοδικό «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας,τ. 114, Ελλάδα-Ρώμη Συνάντηση δυο πολιτισμών.
9. Ο Τιβέριος Γράκχος ήταν ο πρώτος αξιωματούχος της Ρώμης που δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια της θητείας του. Γιατί;
« Το 146 π. Χ. ,χρονιά ισοπέδωσης της Κορίνθου και της Καρχηδόνας από τις ρωμαικές λεγεώνες, η Ρώμη επικρατεί των αντιπάλων της και αναδεικνύεται ως η μεγάλη και αδιαμφισβήτητη δύναμη του τότε κόσμου...Όμως οι διεθνείς επιτυχίες δεν ήταν χωρίς κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στο εσωτερικό... Κύρια αιτία των αρνητικών επιπτώσεων ήταν ο νέος τρόπος εκμετάλλευσης της αγροτικής γης. Τα νέα ιδιωτικά κεφάλαια που εισέρρευσαν στη Ρώμη επενδύθηκαν σε μεγάλο μέρος σε καλλιέργιες προιόντων, όπως το λάδι και το κρασί, για τις οποίες απαιτούνταν μεγάλες εκτάσεις γης που παράνομα ή παράτυπα αποκτούνταν από τις δημόσιες, κυρίως εκτάσεις (ager publicus). Για την προσφορότερη απόδοση των καλλιεργιών χρησιμοποιούνταν επίσης στα latifundia( τα μεγάλα αγροκτήματα) οι αιχμάλωτοι πολέμου που μεταφέρονταν εκεί ως δούλοι. Τα latifundia με το φτηνότερο εργατικό δυναμικό, τα τεράστια κεφάλαια ποθ επενδύονταν και τις νέες αποδοτικότερες καλλιέργιες, περιθωριοποίησαν τις οικογενειακές καλλιέργιες των μικροκαλλιεργητών, αύξησαν την ανεργία στον αγροτικό πληθυσμό και εξώθησαν τους μικροιδιοκτήτες γης να πουλήσουν τα αγροκτήματα τους και να αναζητήσουν το μέλλον τους στη Ρώμη. Οι συνέπειες των αγροτικών αλλαγών έγιναν γρήγορα αντιληπτές στην πόλη, καθώς οι μετακινήσεις όχι μόνο ερήμωσαν την ύπαιθρο, αλλά και διόγκωσαν πλέον τον αστικό πληθυσμό με ένα πλήθος απελπισμένων ανέργων και οικονομικά εξαρτώμενων ατόμων. Επιπλέον ο αριθμός των δούλων δημιούργησε προβλήματα ασφάλειας και το άνεργο πλήθος της Ρώμης, προβλήματα σίτισης.Κάθε απόπειρα επίλυσης του προβλήματος θα έθιγε τα συμφέροντα των μεγαλοκαλλιεργητών που κατείχαν εκτάσεις γης πέραν του επιτρεπόμενου ορίου, δηλαδή 500 πλέθρα (iugera). Το άτομο που ανέλαβε το δύσκολο έργο της αντιμετώπισης της κατάστασης ήταν ο Τιβέριος Σεπτώνιος Γράκχος, που το 133 π.Χ. ως δήμαρχος (tributus plebis) εισήγαγε τη θέσπιση νόμου με τον οποίο επιβεβαιωνόταν η αρχή που είχε ήδη ατονίσει , δηλαδή η κατοχή εως 500 πλέθρων καλλιεργήσιμης δημόσιας γης για κάθε πολίτη.» Απόσπασμα από το άρθρο του Σ. Κυριακίδη, τ. 236, «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας.
10. Πως και γιατί η ρωμαική αυτοκρατορία εισήγαγε το σύστημα της τετραρχίας;
« Ο συνδυασμός απολυταρχισμού, κατακόρυφης αύξησης της δυνατότητας παρέμβασης του στρατού στα πολιτικά ζητήματα, εξωτερικών κινδύνων και εσωτερικής ανασφάλειας είναι ένα εκρηκτικό μίγμα που θα οδηγήσει στην περίοδο της λεγόμενης «στρατιωτικής αναρχίας» (235-284), κατά τη διάρκεια της οποίας κανείς από τους 40 αυτοκράτορες που καταμετρώνται δεν πέθανε από φυσικό θάνατο. Οι θεσμικές εξελίξεις που σηματοδοτούν τη μετάβαση από την ηγεμονία στη δεσποτεία εκφράζουν τη δυσκολία ελέγχου της επικρατείας και σε δεύτερο στάδιο, αλλά σωρευτικά, την αμφισβήτηση της εξουσίας του αυτοκράτορα. Η λύση της Τετραρχίας πυο επινοεί ο Διοκλητιανός έχει σκοπό την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων, βασισμένη στην αρχή του καταμερισμού που συγκεράζει αύξηση και ευχέρεια ελέγχου πάνω στα μέρη, ενώ δίνει πιθανότητες ευελιξίας στο σύνολο. Έτσι, η νομοθεσία παραμένει ενιαία για ολόκληρη την επικράτεια και ο Διοκλητιανός διατηρεί μόνος την εξουσία να εκδίδει διατάγματα. Η ευθύνη όμως για τα μεγάλα θέατρα των στρατιωτικών επιχειρήσεων κατανέμεται ανάμεσα στον ίδιο και τον Μαξιμιανό στην αρχή, και λίγο αργότερα ανατίθενται τομείς ευθύνης στους Κωνστάντιο και Γαλέριο.» Απόσπασμα άρθρου Ι. Τζαμτζή, τ.206, «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας για τις θεσμικές εξελίξεις της αυτοκρατορίας.
11. Ποιά στάση κράτησε η Ρώμη απέναντι στους χριστιανούς;
«Για σχεδόν δυο αιώνες, η ηγεμονία βάσισε κατά ένα σημαντικό μέρος τη συνοχή της στη συνδυαστική λατρεία της «θεάς Ρώμης και του Αυγούστου», αλλά και στήριξε πάνω της τη δυναστική αντίληψη της εξουσίας, καθώς ο αυτοκράτορας αποθεώνεται μετά το θάνατο και έτσι ο διάδοχος του καθίσταται «υιός θεού», divi filius. Η αμφισβήτηση της αυτοκρατορικής εξουσίας, κατά τον 3ο αιώνα οδηγεί στο να απαιτείται πλέον η λατρεία του ηγεμόνα. Όχι ο μοναδικός αλλά από τους κυριότερους παράγοντες αυτής της αμφισβήτησης είναι ο χριστιανισμός, καθ’ ότι παρέχει ιδεολογικό υπόβαθρο στην άρνηση ποιασδήποτε πράξης προυποθέτει ορκωμοσία στο όνομα του αυτοκράτορα. Από τη σε γενικές γραμμές δύσθυμη ανοχή και την ειρωνική αντιμετώπιση των πρώτων αιώνων, το κράτος περνά στην απαγόρευση της χριστιανικής θρησκείας (religio illicita). Έτσι, ο αιμοσταγής 3ος αιώνας θα δώσει τυος απηνέστερους διωγμούς των χριστιανών: τα ονόματα των Σέπτιμου Σεβήρου, Δέκιου, Βαλεριανού, Διοκλητιανού και Γαλέριου έμειναν στη χριστιανική παράδοση συνυφασμένα με τη μαζική αδιάκριτη εξόντωση και το φρικτό βασανισμό πιστών του Ιησού, ιδιαίτερα στις ανατολικές επαρχίες τηα αυτοκρατορίας. Ο διάδοχος του Βαλεριανού, Γαλλιηνός, θα τηρήσει μια ανεκτιή προς τους χριστιανούς στάση, αλλά ο Αυρηλιανός (270-275) είναι ο πρώτος αυτοκράτορας που θα εφαρμόσει ολοκληρωμένο σχέδιο θρησκευτικής πολιτικής στη βάση της μονοθειστικής σύλληψης του sol invictus, του ηλιακού θεού εορταζόμενου την 25η Δεκεμβρίου, με την ελπίδα ότι παρέχεται ενα αρκούντως ευρύχωρο πλαίσιο μέσα στο οποίο οι λάτρεις της εποχής θα μπορούσαν να τείνουν στην ενοποίηση. Φυσικά η ηλιακή οντότητα ταυτίζεται με τον αυτοκράτορα, τακτική από την οποία δε θα αποστεί κανείς αυτοκράτορας μέχρι τον Κωνσταντίνο. Όσο και αν ηχεί παράδοξο, η λατρεία του θεού Ήλιου σε συνδυασμό με την εξάπλωση του στωικισμού θα διευκολύνουν καθοριστικά το πέρασμα στο χριστιανισμό.» Απόσπασμα άρθρου Ι. Τζαμτζή, τ. 206, «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας για τις θςσμικές αλλαγές στην αυτοκρατορία.
12. Ο Ιουστινιανός υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Το νομοθετικό του έργο ξεχωρίζει:
« Λίγους μόνο μήνες από την άνοδο του στην εξουσία ως μόνος αυτοκράτορας (Απρίλιο του527) συγκρότησε μια επιτροπή από 10 νομομαθείς , στην οποία περιέβαλε και τον Τριβωνιανό και τον Θεόφιλο, καθηγητή της νομικής στήν Κωνσταντινούπολη, για να προβούν σε μια νέα έκδοση των αυτοκρατορικών διατάξεων από τους τρεις προυπάρχοντες «κώδικες» και τους νόμους που είχαν θεσπιστεί μετά το 438, έτος της τελευταίας συλλογής νόμων. Ο σπουδαιότερος απ’ αυτούς τους κώδικες, με υπάρχουσα ισχύ νόμου, ήταν ο λεγόμενος «Θεοδοσιανός κώδικας». Οι νόμοι συγκεντρώθηκαν σε 12 βιβλία χωρισμένα σε κεφάλαια, «τίτλους», με αναφορά των ονομάτων του αυτοκράτορα που τους εξέδωσε, το χρόνο, την επαρχία, τον έπαρχο κ.λπ. Ο παλαιότερος νόμος ήταν του Ανδριανού και ο νεώτερος του 534. Πολλές από τις αλλαγές που έφεραν οι νόμοι αυτοί ήταν μάλλον επιβαλλόμενες από την εποχή. Ωστόσο αρκετοί μελετητές θεωρούν ότι οι νόμοι του Ιουστινιανού απηχούν ελληνική και όχι ρωμαική πρακτική.» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τομ. ΣΤ.
ΠΕ 02, 1ο ΓΕΛ Περάματος
ΠΗΓΕΣ-ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
1. Ποιές ήταν οι αντιλήψεις του Μάρκου Κάτωνα, του γνωστού ως τιμητή;
« Στην πολιτική,φαίνεται ότι θεώρησε το ζήτημα της απόδοσης κατηγορίας και του ελέγχου των πολιτών όχι μικρής σημασίας. Γιατί αυτός ο ίδιος άσκησε δίωξη σε πολλούς ή βοήθησε άλλους να την ασκήσουν ή οργάνωσε ομάδες ειδικά για το έργο αυτό,της δίωξης, όπως τον Πετίλλιο και τους φίλους του που τους έστρεψε εναντίον του Σκιπίωνα.Κι όσο γι’ αυτόν,επειδή καταγόταν από σπουδαία γενιά
και ήταν κι ο ίδιος πραγματικά μεγάλος και κατάφερε ν’ανατρέψει τις κατηγορίες, ο Κάτων δεν μπόρεσε να τον καταδικάσει σε θάνατο κι εγκατέλειψε το εγχείρημα. Το αδελφό του, όμως, Λεύκιο, αφού συνεργάστηκε με κείνους που τον κατηγορούσαν,τον καταδίκασε να καταβάλει στο δημόσιο μεγάλο πρόστιμο κι επειδή εκείνος δεν είχε να το πληρώσει και κινδύνευσε να φυλακιστεί, αφέθηκε ελεύθερος μόνο χάρη στην παρέμβαση των δημάρχων. Λέγεται ακόμη ότι ο Κάτων συνάντησε κάποιο νεαρό που είχε πετύχει να καταδικαστεί σε ατιμία ο εχθρός του πεθαμένου πατέρα του και μετά τη δίκη περνούσε από την αγορά. Ο Κάτων τον αγκάλιασε και τον φίλησε και του είπε ότι τέτοιες θυσίες και μνημόσυνα πρέπει να προσφέρει κανείς στους γονείς του, όχι να σφάζει αρνάκια και κατσικάκια, αλλά να προκαλεί δάκρυα και καταδίκες των εχθρών.
Κι ο ίδιος, όμως, δεν έμεινε χωρίς να κατηγορηθεί ποτέ προς την πολιτεία, αλλά, κάθε φορά που έδινε κάποια αφορμή στους εχθρούς του, δικαζόταν και κινδύνευε. Λέγεται ότι δικάστηκε σχεδόν πενήντα φορές και μάλιστα ταλευταία φορά σε ηλικία ογδόντα έξι ετών.Σ’ αυτή την τελευταία δίκη είπε και αυτό που μνημονεύεται συχνά, ότι του ήταν δύσκολο ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους να έχει ζήσει και μπροστά σε άλλους να απολογείται τώρα». Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Μάρκος Κάτων
2. Με ποιό τρόπο επιλέγονταν οι πολίτες στα αξιώματα και ειδικά στη Σύγκλητο;
«δέκα χρόνια αφότου έγινε ύπατος, ο Κάτων ζήτησε να γίνει τιμητής. Το αξίωμα αυτό είναι η κορυφαία ανάμεσα σε όλες τις τιμές και, κατά κάποιο τρόπο, το επιστέγασμα κάθε πολιτικής σταδιοδρομίας, όχι μόνον γιατί κι άλλες μεγάλες εξουσίες έχει, αλλά ευθύνεται ακόμη για την εξέταση των ηθών και του τρόπου διαβίωσης. Γιατί ούτε τον γάμο, ούτε την τεκνοποιία, ούτε τον τρόπο ζωής τους ούτε τα συμπόσια νόμιζαν οι Ρωμαίοι ότι πρέπει ν’ αφήνουν άκριτα και ανεξέταστα, ώστε να κάνει ο καθένας ό,τι επιθυμεί κατά τη θέληση του. Κι επειδή πίστευαν ότι ο χαραχτήρας του ανθρώπου φαίνεται περισσότερο σε τέτοια ζητήματα, παρά στα στρατόπεδα και τις πολιτικές πράξεις, εξέλεξαν έναν από τους πατρικίους, όπως τους έλεγαν, κι έναν από το λαό, για φύλακα και σωφρονιστή και τιμωρό, ώστε κανένας πολίτης να μην εκτρέπεται στις ακολασίες και να ζει σε αντίθεση με τον δικό τους συνηθισμένο τρόπο ζωής. Αυτούς τους αποκαλούσαν τιμητές και είχαν εξουσία να παίρνουν το άλογο από τον ιδιοκτήτη του και να αποβάλλουν από την Σύγκλητο κάθε άτομο που ζούσε ακόλαστα και άτακτα.»
Πλούταρχος,Βίοι Παράλληλοι,Μάρκος Κάτων
Η Σύγκλητος και οι άρχοντες, από την εποχή του Αυγούστου και μετά:
« Ο πολιτικός χώρος που κατέβαλε ο ηγεμών ανήκε ως τότε κατά το μεγαλύτερο μέρος στη Σύγκλητο και τους άρχοντες που προέρχονταν απ’ αυτήν. Η αύξηση της επιρροής του αυτοκράτορος, που παρατηρήθηκε μετά τον Αύγουστο,έγινε επίσης σε βάρος ουσιαστικά της δυνάμεως και των προνομίων της Συγκλήτου. Η Σύγκλητος, ως το κατ΄εξοχήν κυρίαρχο σώμα, εκχωρούσε όλο και περισσότερο τις αρμοδιότητες της στο «πρώτο» των πολιτών. Ότι η παραίτηση της Συγκλήτου από τη δύναμη της δεν συντελέστηκε χωρίς αντίσταση, φαίνεται και από τις κατά καιρούς σκληρές διενέξεις, ιδίως κατά τον 1ο αι. μ.Χ.,μεταξύ του σώματος αυτού και του αυτοκράτορος. Και δεν θα ήταν υπερβολικό η αντίθεση αυτή μεταξύ του ηγεμόνος και της Συγκλήτου και η βαθμιαία εξισορρόπηση μεταξύ των δύο να χαραχτηριστεί ως το κεντρικό πολιτικό θέμα της πολιτειακής εξέλιξης. Το σύστημα που δημιούργησε ο Αύγουστος ήταν ένας συμβιβασμός μεταξύ του κυρίαρχου μονάρχη και μιας ακόμη ισχυρής αριστοκρατίας. Αυτός ο συμβιβασμός όμως ανατρεπόταν όλο και περισσότερο σε βάρος της Συγκλήτου και μάλιστα όχι μόνον εξαιτίας των επιδιώξεων των διαδόχων του Αυγούστου αλλά και λόγω του μεγαλύτερου φυσικά βάρους της δυνάμεως του αυτοκράτορος και της αδυναμίας ή και της ελλείψεως διαθέσεως των Συγκλητικών να διατηρήσουν το μερίδιο της δυνάμεως τους.
Όταν γίνεται γενικά λόγος για τη Σύγκλητο δημιουργείται η εντύπωση ότι επρόκειτο για ένα πολιτικά και κοινωνικά ομοιογενές σώμα. Ήδη κατά τη δεύτερη περίοδο της ελεύθερης πολιτείας η εντύπωση αυτή αποδείχθηκε τελείως ασύστατη. Στην καθαρά εξωτερική του μορφή το αρχικό σώμα των 600 συγκλητικών είχε μετατραπεί σε ένα συνονθύλευμα των 1000 και πλέον μελών. Γιατί ο Καίσαρας και αργότερα η Τριανδρία , επέβαλαν αλόγιστα τη μαζική είσοδο των οπαδών τους στο σώμα, αγνοώντας τον καθιερωμένο τρόπο εισόδου δια μέσω των αξιωμάτων. Τους ενδιέφερε κυρίως η ικανοποίηση των πιστών οπαδών τους και η δημιουργία ισχυροτέρων ερισμάτων μεταξύ των συγκλητικών. Έτσι ο Αύγουστος με την επιβολή της μονοκρατορίας του περιόρισε την αντίσταση εναντίον του, εισάγοντας στο σώμα τους εκλεκτούς του και απομακρύνοντας τους πιο «ηθικά ανάξιους». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΣΤ.
3. Η Ρώμη υπήρξε η δεύτερη σπουδαιότερη πρωτεύουσα του αρχαίου κόσμου.Ποιά από τις παραδόσεις σχετικά με την κτίση της είναι η επικρατέστερη, κατά τον Πλούταρχο;
« Την παράδοση που είναι η πιο αξιόπιστη και έχει πολλούς μάρτυρες στα κύρια σημεία της, την έγραψε από τους Έλληνες πρώτος ο Διοκλής ο Πεπαρήθιος, που τον ακολούθησε στα περισσότερα σημεία και ο Φάβιος Πίκτωρ. Υπάρχουν και εδώ παραλλαγές, αλλά ο γενικός τύπος είναι περίπου αυτός: των βασιλέων της Άλβας, που κατάγονταν από τον Αινεία, έφτασε η διαδοχή σε δυο αδελφια, το Νουμήτορα και τον Αμούλιο. Ο Αμούλιος τα μοίρασε όλα στα δυο, βάζοντας από το ένα μέρος τη βασιλεία και από το άλλο τα χρήματα και το χρυσάφι που είχαν φέρει από την Τροία. Ο Νουμήτορας προτίμησε τη βασιλεία. Έχοντας λοιπόν ο Αμούλιος τα χρήματα και όντας, έτσι, πιο δυνατός από τον Νουμήτορα, του αφαίρεσε εύκολα τη βασιλεία και, από φόβο μήπως η θυγατέρα εκείνου γεννήσει αγόρια, την έκανε ιέρεια της Εστίας, για να ζήσει παντοτινά άγαμη και παρθένος. Αυτήν άλλοι την ονομάζουν Ιλία, άλλοι Ρέα κι άλλοι Συλβία. Ύστερα όμως από λίγο βρέθηκε έγκυος, παρά το νόμο που υπήρχε για τις Εστιάδες. Η βασιλοπούλα Ανθώ πρόσπεσε τότε του πατέρα της και τον παρακάλεσε να μην τη θανατώσει. Την έριξε λοιπόν ο Αμούλιος στα κάτεργα, όπου ζούσε χωρίς να την πλησιάσει κανένας, για να το μάθει εκείνος, όταν θα γεννούσε. Γέννησε δυο παιδιά με υπερφυσική ανάπτυξη και ομορφιά. Τούτο φόβισε ακόμα πιο πολύ τον Αμούλιο, που διέταξε έναν υπηρέτη να πάρει τα παιδιά και να τα πετάξει....
Έβαλε αυτός τα παιδιά σε ένα κιβώτιο και κατέβηκε στο ποτάμι για να τα πετάξει, αλλά σαν το είδε να κυλάει με πολύ ρεύμα κι αγριεμένο, φοβήθηκε να πλησιάσει και άφησε το κιβώτιο κοντά στην όχθη. Όταν το ποτάμι πλημμύρισε, το νερό πήρε το κιβώτιο και αφού το κράτησε στην επιφάνεια του το απέθεσε απαλά σε ένα μέρος πολύ μαλακό, που τώρα το λένε Κερμαλό και παλιότερα Γερμανό από το λόγο ότι, καθώς φαίνεται, και τους αδελφούς τους ονομάζουν «γερμανούς»
Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ρωμύλος, 3
4. Πως, κατά την παράδοση του Πλουτάρχου, κτίστηκε η Ρώμη;
« Ο Ρωμύλος έθαψε στη Ρεμωνία το Ρώμο μαζί με τους τροφείς του κι άρχισε το κτίσιμο της πόλης, αφού κάλεσε από την Τυρρηνία άνδρες που του κανόνιζαν το κάθετι σύμφωνα με ορισμένες ιερές αρχές και γνώσεις και διεύθυναν τις εργασίες της ίδρυσης σαν να γινόταν κάποια τελετή: ανοίχθηκε κυκλικός λάκκος στο ονομαζόμενο σήμερα Κομίτιον κι εκεί μέσα απέθεσαν τις απαρχές όλων εκείνων που τα χρησιμοποιούσαν ως καλά κατά το νόμο και ως αναγκαία από τη φύση. Και τέλος έριχναν πάνω τους ανακατεύοντάς τα μια μικρή δόση από το χώμα του τόπου τους ο καθένας. Το λάκκο αυτό τον ονομάζουν, καθώς και τον Όλυμπο, «μούνδον». Ύστερα περιέγραψαν την πόλη με έναν κύκλο που είχε για κέντρο το όπυγμα αυτό. Και ο οικιστής, αφού έβαλε στο άροτρο χάλκινο υνί και έζεψε ένα βόδι αρσενικό και ένα θηλυκό, οδηγώντας το ο ίδιος γύρω-γύρω, άνοιγε βαθύ αυλάκι στις χαραματιές, ενώ αυτοί που ακολουθούσαν είχαν έργο τους να πετούν μέσα τους σβόλους από το χώμα που πετούσε το άροτρο και να μην αφήνουν τίποτα να βγεί έξω. Με τη γραμμή αυτή χαράζουν τα όρια του τείχους. .....
Όλοι συμφωνούν ότι η κτίση της πόλης έγινε έντεκα μέρες πριν από τις καλένδες του Μαίου.»
5. Πως διαχωρίστηκαν οι κοινωνικές τάξεις στην αρχαία Ρώμη;
« Όταν κτίστηκε η πόλη, πρώτα διαίρεσε σε στρατιωτικά σώματα το πλήθος των ενηλικιωμένων ανδρών. Κάθε σώμα είχε τρεις χιλιάδες πεζούς και τριακόσιους ιππείς και ονομάστηκε «λεγεώνα»,επειδή οι μάχιμοι είχαν διαλεχτεί από το σύνολο. Τους υπολοίπους τους είχε για το λαό, που τον ονόμασε «πόπουλους» ενώ εκατό πολίτες, τους πιο καλούς, τους έκανε βουλευτές με το όνομα «πατρίκιοι». Τη συνέλευση τους την ονόμασε «σενάτους». «Σενάτους» σημαίνει ακριβώς γερουσία. Όσο για τους βουλευτές, άλλοι λέγουν πως ονομάστηκαν πατρίκιοι γιατί ήταν πατέρες γνήσιων παιδιών, άλλοι μάλλον γιατί μπορούσαν να αποδείξουν πως είχαν πατέρες, πράγμα που δεν μπορούσαν να κάνουν πολλοί από εκείνους που πρώτοι μαζεύτηκαν στην πόλη, άλλοι τέλος αποδίδουν την ονομασία αυτή στην «πατρωνεία», που είναι, μέχρι σήμερα, το όνομα της προστασίας, γιατί νομίζουν πως κάποιος Πάτρων, από αυτούς που ήρθαν μαζί με τον Εύανδρο, καθώς ενδιαφερόταν και βοηθούσε όσους είχαν την ανάγκη του, άφησε στο θεσμό αυτόν το όνομα του.» Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ρωμύλος, 13.
6. Ο Ιούλιος Καίσαρας υπήρξε ο μεγαλύτερος στρατηλάτης της αρχαιότητας μετά τον Μ. Αλέξανδρο. Ήταν ωστόσο αμφιλεγόμενος στην εποχή του,ειδικά ως αναφορά την επιθυμία του να γίνει βασιλιάς ή όχι.
« Αλλά άλλοι φώναζαν ότι ο Καίσαρας ετοιμάζει τυραννικό πολίτευμα, γιατί επανέφερε τιμές που με νόμους και ψηφίσματα είχαν θαφτεί, και πως με τούτες δοκιμάζει από πριν το λαό που είχε ήδη μαλακώσει απέναντι του, για να δει αν θα ανεχτεί τις φιλοδοξίες του κι αν θα του επιτρέψει να παίζει έτσι και να καινοτομεί.»
Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ιούλιος Καίσαρ.
Σχετικά με τη δολοφονία του: « Οι συνωμότες είχαν σχεδιάσει να ρίξουν το πτώμα του στον Τίβερη μετά την δολοφονία, ναδημεύσουν τα αγαθά του και να ακυρώσουν τα ψηφίσματα του, αποτράπηκαν όμως από αυτές τις ενέργιες, επειδή φοβήθηκαν τον ύπατο Μάρκο Αντώνιο και τον ύπατο Λέππιδο. Δολοφονήθηκε στο πεντηκοστό έκτο έτος της ζωής του και κατατάχθηκε στους θεούς, όχι μόνο με τις επίσημες διακηρύξεις αλλά και στη συνείδηση του λαού που τον πένθησε ολόψυχα. Η Σύγκλητος αποφάσισε να κλειστεί με τοίχο η αίθουσα του βουλευτηρίου στην οποία δολοφονήθηκε, οι ειδοί του Μαρτίου να ονομαστούν Ημέρα της Πατροκτονίας, και ποτέ η Σύγκλητος να μην συνέρχεται σε συνεδρίαση αυτή τη μέρα. Από τουε δολοφόνους του, εξάλλου, σχεδόν κανένας δεν έζησε πάνω από τρία χρόνια ούτε και βρήκε φυσικό θάνατο. Όλοι τους καταδικάστηκαν και πέθαναν με διάφορους τρόπους, μερικοί σε ναυάγια, άλλοι στη μάχη. Και κάποιοι αυτοκτόνησαν με το ίδιο εκείνο ξίφος με το οποίο είχαν ανόσια αφαιρέσει τη ζωή του Καίσαρα.» π. Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας,τ.236,2004, απόσπασμα από το άρθρο του Ν.Πετρόχειλου για τη δολοφονία του Καίσαρα.
7. Ποιές πληροφορίες μας δίνει το παράθεμα για τις λεγεώνες;
« Η λεγεώνα αποτελούσε από τα προηγούμενα χρόνια τη δεύτερη αξιόλογη καινοτομία της ρωμαικής οργάνωσης (μετά την αυτοτελή σπείρα). Κάθε λεγεώνα διέθετε ως οργανικά της τμήματα βαρύ και ελαφρύ πεζικό, ιππικό και βοηθητικές υπηρεσίες. Ήταν, δηλαδή, ένας μικρός στρατός ο οποίος μπορούσε να αναλάβει και να φέρει σε πέρας μόνος του μια εκστρατεία,όπως η μεραρχία μεταγενέστερα.
Η λεγεώνα ήταν η μεραρχία της αρχαιότητας. Προήλθε από την ανάγκη των Ρωμαίων να διαθέτουν ξεχωριστές δυνάμεις, που να μπορούν να δρουν αυτοτελώς και να πολεμούν εναντίον αντιπάλων οι οποίοι βρίσκονται σε τελείως διαφορετικά και απομακρυσμένα μεταξύ τους μέτωπα. Επί Ιουλίου Καίσαρα είχαν συγκροτηθεί συνολικά 10 λεγεώνες, οι οποίες έφεραν συγκεκριμένο αριθμό (από το Ι ως το Χ) και συγκεκριμένη ονομασία, με την οποία διακρίνονταν(Alaudae, Ferrata, Equestris, κ.λπ.). Οι άνδρες αυτών των λεγεώνων είχαν στρατολογηθεί τόσο στην Ιταλία όσο και σε άλλες περιοχές όπου ο Καίσαρας χρειάστηκε να πολεμήσει ( Γαλατία, Ελλάδα, Ισπανία, Αφρική). Αυτό σήμαινε πως είχαν στελεχωθεί όχι μόνο από ρωμαίους αλλά και από άλλους υπηκόους της αυτοκρατορίας (π.χ. η III “ gallica” ή η V “ Macedonica”)…. Επιπλέον κάθε λεγεώνα έφερε ως σημαία της τον χρυσό αετό αλλά και ένα άλλο σύμβολο, διακριτικό της καθεμιάς ( άλλη είχε τον ταύρο, άλλη τον αίγαγρο κ.λπ.). Υπό τα όπλα την εποχή του Αυγούστου υπήρχαν αρχικά 18 λεγεώνες, που στην συνέχεια έγιναν 25, και αργότερα, στο τέλος της θητείας του Οκταβιανού, έφτασαν τις 28. Τα επόμενα χρόνια και ανάλογα με τις ανάγκες των εκστρατειών, πραγματοποιήθηκαν αυξομειώσεις με τον αριθμό τους να φτάνει και τις 33.»
« Το σύνολο των εξόδων του ρωμαικού στρατού καλύπτονταν από το κρατικό ταμείοκαι κυρίως από την περιουσία του αυτοκράτορα.Υπήρχε προσδιορισμένη μισθοδοσία κατά τακτά διαστήματα, αλλά και κάποιες πρόσθετες παροχές. Ο ρωμαικός στρατός ήταν επαγγελματικός. Οι στρατιώτες παρέμεναν σε υπηρεσία τουλάχιστον 20 χρόνια.... αποχωρώντας από το στράτευμα λάμβαναν εφάπαξ ποσό και σύνταξη, την οποία κατέβαλε το κράτος. Γι’αυτό το θέμα υπήρχε ειδικό ταμείο. Επιπλέον στους συνταξιοδοτημένους δινόταν ένα τμήμα γης σε κάποια επαρχία, προκειμένου αυτοί να εγκατασταθούν και να συντελέσουν στον εκρωμαισμό της.
Με βάση αυτά τα δεδομένα , το ρωμαικό στρατιωτικό σύστημα συνιστούσε αυτό που αργότερα ονομάστηκε γραφειοκρατία.» Περιοδικό «Στρατιωτική ιστορία» , τ.149,Ο ρωμαικός στρατός της α’ αυτοκρατορικής περιόδου.
8. Με ποιό τρόπο οι Έλληνες επηρέασαν τους λατίνους;
«Ο μεγάλος πολιτικός και ρήτορας και στοχαστής Κικέρων(106-43 π.Χ.) που έζησε τον αιματηρό επίλογο της ρωμαικής Δημοκρατίας, γράφει τα ακόλουθα σε επιστολή του προς τον νεώτερο αδελφό του Κόιντο, επαρχιακό διοικητή στην Ασία το 61-59 π.Χ.: Βέβαια, ακόμη και αν η τύχη το είχε φέρει να διοικείς Αφρικανούς, Ισπανούς ή Γαλάτες, λαούς βάρβαρους και απαίδευτους, και πάλι θα ήταν ζήτημα ανθρωπισμού να φροντίζεις για την ευημερία τους. Συμβαίνει όμως να διοικούμε το λαό που καλλιέργησε και μεταλαμπάδευσε στους άλλους τον ανθρωπισμό, και γι’ αυτό οφείλουμε να επιδείξουμε ειδικά σ’ αυτούς αυτό το οποίο μας έδωσαν. Προσωπικά δεν θα διστάσω να ομολογήσω ότι....όλα όσα πετύχαμε εμείς (οι Ρωμαίοι) ως έθνος, το πετύχαμε υιοθετώντας την εκπαίδευση και τις τέχνες που μας κληροδότησε η Ελλάδα δια μέσου των μνημείων και των επιστημών της».
Απόσπασμα άρθρου του Θ. Παπαγγελή από το περιοδικό «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας,τ. 114, Ελλάδα-Ρώμη Συνάντηση δυο πολιτισμών.
9. Ο Τιβέριος Γράκχος ήταν ο πρώτος αξιωματούχος της Ρώμης που δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια της θητείας του. Γιατί;
« Το 146 π. Χ. ,χρονιά ισοπέδωσης της Κορίνθου και της Καρχηδόνας από τις ρωμαικές λεγεώνες, η Ρώμη επικρατεί των αντιπάλων της και αναδεικνύεται ως η μεγάλη και αδιαμφισβήτητη δύναμη του τότε κόσμου...Όμως οι διεθνείς επιτυχίες δεν ήταν χωρίς κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στο εσωτερικό... Κύρια αιτία των αρνητικών επιπτώσεων ήταν ο νέος τρόπος εκμετάλλευσης της αγροτικής γης. Τα νέα ιδιωτικά κεφάλαια που εισέρρευσαν στη Ρώμη επενδύθηκαν σε μεγάλο μέρος σε καλλιέργιες προιόντων, όπως το λάδι και το κρασί, για τις οποίες απαιτούνταν μεγάλες εκτάσεις γης που παράνομα ή παράτυπα αποκτούνταν από τις δημόσιες, κυρίως εκτάσεις (ager publicus). Για την προσφορότερη απόδοση των καλλιεργιών χρησιμοποιούνταν επίσης στα latifundia( τα μεγάλα αγροκτήματα) οι αιχμάλωτοι πολέμου που μεταφέρονταν εκεί ως δούλοι. Τα latifundia με το φτηνότερο εργατικό δυναμικό, τα τεράστια κεφάλαια ποθ επενδύονταν και τις νέες αποδοτικότερες καλλιέργιες, περιθωριοποίησαν τις οικογενειακές καλλιέργιες των μικροκαλλιεργητών, αύξησαν την ανεργία στον αγροτικό πληθυσμό και εξώθησαν τους μικροιδιοκτήτες γης να πουλήσουν τα αγροκτήματα τους και να αναζητήσουν το μέλλον τους στη Ρώμη. Οι συνέπειες των αγροτικών αλλαγών έγιναν γρήγορα αντιληπτές στην πόλη, καθώς οι μετακινήσεις όχι μόνο ερήμωσαν την ύπαιθρο, αλλά και διόγκωσαν πλέον τον αστικό πληθυσμό με ένα πλήθος απελπισμένων ανέργων και οικονομικά εξαρτώμενων ατόμων. Επιπλέον ο αριθμός των δούλων δημιούργησε προβλήματα ασφάλειας και το άνεργο πλήθος της Ρώμης, προβλήματα σίτισης.Κάθε απόπειρα επίλυσης του προβλήματος θα έθιγε τα συμφέροντα των μεγαλοκαλλιεργητών που κατείχαν εκτάσεις γης πέραν του επιτρεπόμενου ορίου, δηλαδή 500 πλέθρα (iugera). Το άτομο που ανέλαβε το δύσκολο έργο της αντιμετώπισης της κατάστασης ήταν ο Τιβέριος Σεπτώνιος Γράκχος, που το 133 π.Χ. ως δήμαρχος (tributus plebis) εισήγαγε τη θέσπιση νόμου με τον οποίο επιβεβαιωνόταν η αρχή που είχε ήδη ατονίσει , δηλαδή η κατοχή εως 500 πλέθρων καλλιεργήσιμης δημόσιας γης για κάθε πολίτη.» Απόσπασμα από το άρθρο του Σ. Κυριακίδη, τ. 236, «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας.
10. Πως και γιατί η ρωμαική αυτοκρατορία εισήγαγε το σύστημα της τετραρχίας;
« Ο συνδυασμός απολυταρχισμού, κατακόρυφης αύξησης της δυνατότητας παρέμβασης του στρατού στα πολιτικά ζητήματα, εξωτερικών κινδύνων και εσωτερικής ανασφάλειας είναι ένα εκρηκτικό μίγμα που θα οδηγήσει στην περίοδο της λεγόμενης «στρατιωτικής αναρχίας» (235-284), κατά τη διάρκεια της οποίας κανείς από τους 40 αυτοκράτορες που καταμετρώνται δεν πέθανε από φυσικό θάνατο. Οι θεσμικές εξελίξεις που σηματοδοτούν τη μετάβαση από την ηγεμονία στη δεσποτεία εκφράζουν τη δυσκολία ελέγχου της επικρατείας και σε δεύτερο στάδιο, αλλά σωρευτικά, την αμφισβήτηση της εξουσίας του αυτοκράτορα. Η λύση της Τετραρχίας πυο επινοεί ο Διοκλητιανός έχει σκοπό την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων, βασισμένη στην αρχή του καταμερισμού που συγκεράζει αύξηση και ευχέρεια ελέγχου πάνω στα μέρη, ενώ δίνει πιθανότητες ευελιξίας στο σύνολο. Έτσι, η νομοθεσία παραμένει ενιαία για ολόκληρη την επικράτεια και ο Διοκλητιανός διατηρεί μόνος την εξουσία να εκδίδει διατάγματα. Η ευθύνη όμως για τα μεγάλα θέατρα των στρατιωτικών επιχειρήσεων κατανέμεται ανάμεσα στον ίδιο και τον Μαξιμιανό στην αρχή, και λίγο αργότερα ανατίθενται τομείς ευθύνης στους Κωνστάντιο και Γαλέριο.» Απόσπασμα άρθρου Ι. Τζαμτζή, τ.206, «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας για τις θεσμικές εξελίξεις της αυτοκρατορίας.
11. Ποιά στάση κράτησε η Ρώμη απέναντι στους χριστιανούς;
«Για σχεδόν δυο αιώνες, η ηγεμονία βάσισε κατά ένα σημαντικό μέρος τη συνοχή της στη συνδυαστική λατρεία της «θεάς Ρώμης και του Αυγούστου», αλλά και στήριξε πάνω της τη δυναστική αντίληψη της εξουσίας, καθώς ο αυτοκράτορας αποθεώνεται μετά το θάνατο και έτσι ο διάδοχος του καθίσταται «υιός θεού», divi filius. Η αμφισβήτηση της αυτοκρατορικής εξουσίας, κατά τον 3ο αιώνα οδηγεί στο να απαιτείται πλέον η λατρεία του ηγεμόνα. Όχι ο μοναδικός αλλά από τους κυριότερους παράγοντες αυτής της αμφισβήτησης είναι ο χριστιανισμός, καθ’ ότι παρέχει ιδεολογικό υπόβαθρο στην άρνηση ποιασδήποτε πράξης προυποθέτει ορκωμοσία στο όνομα του αυτοκράτορα. Από τη σε γενικές γραμμές δύσθυμη ανοχή και την ειρωνική αντιμετώπιση των πρώτων αιώνων, το κράτος περνά στην απαγόρευση της χριστιανικής θρησκείας (religio illicita). Έτσι, ο αιμοσταγής 3ος αιώνας θα δώσει τυος απηνέστερους διωγμούς των χριστιανών: τα ονόματα των Σέπτιμου Σεβήρου, Δέκιου, Βαλεριανού, Διοκλητιανού και Γαλέριου έμειναν στη χριστιανική παράδοση συνυφασμένα με τη μαζική αδιάκριτη εξόντωση και το φρικτό βασανισμό πιστών του Ιησού, ιδιαίτερα στις ανατολικές επαρχίες τηα αυτοκρατορίας. Ο διάδοχος του Βαλεριανού, Γαλλιηνός, θα τηρήσει μια ανεκτιή προς τους χριστιανούς στάση, αλλά ο Αυρηλιανός (270-275) είναι ο πρώτος αυτοκράτορας που θα εφαρμόσει ολοκληρωμένο σχέδιο θρησκευτικής πολιτικής στη βάση της μονοθειστικής σύλληψης του sol invictus, του ηλιακού θεού εορταζόμενου την 25η Δεκεμβρίου, με την ελπίδα ότι παρέχεται ενα αρκούντως ευρύχωρο πλαίσιο μέσα στο οποίο οι λάτρεις της εποχής θα μπορούσαν να τείνουν στην ενοποίηση. Φυσικά η ηλιακή οντότητα ταυτίζεται με τον αυτοκράτορα, τακτική από την οποία δε θα αποστεί κανείς αυτοκράτορας μέχρι τον Κωνσταντίνο. Όσο και αν ηχεί παράδοξο, η λατρεία του θεού Ήλιου σε συνδυασμό με την εξάπλωση του στωικισμού θα διευκολύνουν καθοριστικά το πέρασμα στο χριστιανισμό.» Απόσπασμα άρθρου Ι. Τζαμτζή, τ. 206, «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας για τις θςσμικές αλλαγές στην αυτοκρατορία.
12. Ο Ιουστινιανός υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Το νομοθετικό του έργο ξεχωρίζει:
« Λίγους μόνο μήνες από την άνοδο του στην εξουσία ως μόνος αυτοκράτορας (Απρίλιο του527) συγκρότησε μια επιτροπή από 10 νομομαθείς , στην οποία περιέβαλε και τον Τριβωνιανό και τον Θεόφιλο, καθηγητή της νομικής στήν Κωνσταντινούπολη, για να προβούν σε μια νέα έκδοση των αυτοκρατορικών διατάξεων από τους τρεις προυπάρχοντες «κώδικες» και τους νόμους που είχαν θεσπιστεί μετά το 438, έτος της τελευταίας συλλογής νόμων. Ο σπουδαιότερος απ’ αυτούς τους κώδικες, με υπάρχουσα ισχύ νόμου, ήταν ο λεγόμενος «Θεοδοσιανός κώδικας». Οι νόμοι συγκεντρώθηκαν σε 12 βιβλία χωρισμένα σε κεφάλαια, «τίτλους», με αναφορά των ονομάτων του αυτοκράτορα που τους εξέδωσε, το χρόνο, την επαρχία, τον έπαρχο κ.λπ. Ο παλαιότερος νόμος ήταν του Ανδριανού και ο νεώτερος του 534. Πολλές από τις αλλαγές που έφεραν οι νόμοι αυτοί ήταν μάλλον επιβαλλόμενες από την εποχή. Ωστόσο αρκετοί μελετητές θεωρούν ότι οι νόμοι του Ιουστινιανού απηχούν ελληνική και όχι ρωμαική πρακτική.» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τομ. ΣΤ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου