ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

 ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ   

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Σοφία Ιγνατιάδου

ΠΕ 02, Γυμνάσιο Καμινίων

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025-1453)

Ι. Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ

1. Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11^ο αι. (1025-1081)

  J Μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β (1025) η αυτοκρατορία περιήλθε σε περίοδο κρίσης. Να καταγράψετε τους παράγοντες που συνετέλεσαν στην δημιουργία τη εσωτερικής κρίσης λαμβάνοντας υποψη τους άξονες της στρατιωτικής οργάνωσης, της κοινωνίας , της οικονομίας και της πολιτικής.

  J Να κυκλώσετε τη σωστή απάντηση

Την περίοδο 1025-1081 παρατηρήθηκε

Α. Στρατιωτική κρίση

Β. Οικονομική κρίση

Γ. Πολιτική και κοινωνική κρίση

Δ. Όλα τα παραπάνω

  J Να χαρακτηρίσετε τα παρακάτω με σωστό ή λάθος ανάλογα με το περιεχόμενό τους

1.     Στην Ανατολή οι Σελτζούκοι Τούρκοι νίκησαν στη μάχη του Ματζικέρτ (1071) το θεματικό στρατό του Βυζαντίου.

2.     Οι σκανδιναβικής καταγωγής Νορμανδοί αφαίρεσαν από το Βυζάντιο τις βόρειες κτήσεις του στην Κριμαία.

3.     Το 1071 στη Δύση οι Λογγοβάρδοι κατέλαβαν το Μπάρι, το τελευταίο βυζαντινό οχυρό της Ιταλίας.

4.     Επικίνδυνοι αντίπαλοι στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας αποδείχτηκαν οι Ούγγροι και οι Σέρβοι.

5.     Συνολικά τα 150 χρόνια που μεσολαβούν ανάμεσα στο θάνατο του Βασιλείου Β και την άνοδο της δυναστείας των Κομνηνών αποτελούν μια κρίσιμη μεταβατική περίοδο.

   J Το έτος 1071 υπήρξε καθοριστικό για τις στρατιωτικές εξελίξεις στο Βυζάντιο. Να αναφέρετε τα ιστορικά γεγονότα που τεκμηριώνουν την παραπάνω πρόταση.

J Με βάση τις πληροφορίες από το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις, α) να περιγράψετε την κατακτητική πορεία των Νορμανδών εναντίον του Βυζαντίου και β) να εξηγήσετε το λόγο που ιστορικοί θεωρούν την επίθεση των Νορμανδών στην Βαλκανική προανάκρουσμα των Σταυροφοριών.

Ο Νορμανδός Δούκας της Απουλίας Ροβέρτος Γυισκάρδος, αφού κατέλαβε τις κτήσεις του Βυζαντίου, στη Ν. Ιταλία, έπλευσε με ισχυρό στόλο εναντίον του Αλέξιου στις ακτές της Αδριατικής, στη Βαλκανική χερσόνησο. Κύριος και άμεσος σκοπός του υπήρξε η κατάληψη της ναυτικής πόλης του Δυρραχίου, στην Ιλλυρία. Το Δυρράχιο ήταν πολύ καλά οχυρωμένο και δίκαια θεωρείτο ως το κλειδί της αυτοκρατορίας στη Δύση. Η περίφημη στρατιωτική οδός, η Εγνατία, που είχε κατασκευαστεί από την εποχή των Ρωμαίων, οδηγούσε από το Δυρράχιο στη Θεσσαλονίκη και από εκεί προς την Κωνσταντινούπολη. Αυτή η εκστρατεία υπήρξε «το προανάκρουσμα των Σταυροφοριών και η προετοιμασία για την επικράτηση των Φράγκων στην Ελλάδα» (C.Hopf), «η προ-σταυροφορία του Ροβέρτου Γυισκάρδου, ο μεγάλος του πόλεμος εναντίον του Αλέξιου Κομνηνού» (Grégoire).

 Όπως λέει ο Γάλλος ιστορικός Chalandon, ο Ροβέρτος Γυισκάρδος «άνοιξε νέους δρόμους για τις φιλοδοξίες των απογόνων του. Μετά από αυτόν, οι Νορμανδοί της Ιταλίας θα έστρεφαν το βλέμμα τους προς την Ανατολή και 12 χρόνια αργότερα, ο Βοημούνδος θα δημιουργούσε ένα δικό του πριγκιπάτο (σε βάρος του Βυζαντίου)».

2. Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

   J Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με αυτά της στήλης Β.

1.     Αλέξιος Α                                      α. Απειλή στις ακτές της Ηπείρου 2.     Ιωάννης Κομνηνός                      β. Λεηλασία των Βαλκανίων 3.     Μανουήλ Α Κομνηνός                γ. Ανάκτηση της δυτικής Μικράς Ασίας 4.     Νορμανδοί                                   δ. Επιβολή κυριαρχίας στους Σέρβους 5.     Κουμάνοι-Πατζινάκες                 ε. Εξισλαμισμός των μικρασιατικών επαρχιών 6.     Σελτζούκοι                                    στ. Ειρήνη με τους Ούγγρους, ταπείνωση των Σέρβων

   J Να διορθώσετε τα λάθη στις παρακάτω προτάσεις

1.     Ο Αλέξιος Α Κομνηνός ανήλθε στο θρόνο το 1181 μ.Χ.

2.     Όταν ο Αλέξιος Α Κομνηνός ανήλθε στο θρόνο, το Βυζάντιο βρισκόταν σε περίοδο ειρήνης με τους γειτονικούς λαούς.

3.     Ο θεσμός της Πρόνοιας ωφέλησε τους απλούς αγρότες, βγάζοντάς τους από την αθλιότητα στην οποία είχαν περιέλθει.

4.     Οι Κομνηνοί  παραχωρούσαν ισόβια στους αγρότες προνοιάριους αγροκτήματα και φορολογικά έσοδα με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών.

5.     Ο Αλέξιος Α Κομνηνός κυριάρχησε στα Βαλκάνια συνάπτοντας ειρήνη με τους Ούγγρους και ταπεινώνοντας τους Σέρβους.

6.     Ο Μανουήλ Α Κομνηνός ακολούθησε αντιδυτική πολιτική, αρνούμενος τις υπηρεσίες των Λατίνων.

7.     Ο Ιωάννης Κομνηνός δεν μπόρεσε να ανακόψει την πρόοδο των Τούρκων και στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας (1176) σχεδόν εξολοθρεύτηκε.

8.     Μετά την ήττα στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας (1176) οι καταλήψεις πόλεων και οι σφαγές, η πείνα και η πανούκλα επέφεραν τον εκλατινισμό των μικρασιατικών επαρχιών.

J Να περιγράψετε το ρόλο που διαδραμάτισαν οι Δυνατοί στο Βυζάντιο την περίοδο της δυναστείας των Κομνηνών, λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες που εξάγετε από το περιεχόμενο της εικόνας και τις ιστορικές σας γνώσεις. Δυνατός καθισμένος σε θρόνο μπροστά στο σπίτι του , 11ος αιώνας (βιβλιοθήκη Βατικανού)

J Να συγκρίνετε την έκταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στις δύο χρονικές περιόδους (περίπου 1045 μ.Χ. και περίπου 1180 μ.Χ.). Ποιες περιοχές απώλεσε η Βυζαντινή αυτοκρατορία και από ποιους εχθρούς; Ποιες σημαντικές μάχες γνωρίζετε που είχαν ως αποτέλεσμα  τις απώλειες αυτές;

J Με βάση τις πληροφορίες από το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις  να διακρίνετε τα αίτια που οδήγησαν στις δύο σημαντικές ήττες του βυζαντινού στρατού, στο Ματζικέρτ και στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας. Ποιές διαφορές διακρίνετε με το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου; Οι αποφασιστικές ήττες στο Ματζικέρτ και στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας Οι Βυζαντινοί, αποκαμωμένοι από την επιτυχία των τουρκικών επιδρομών, από τις οποίες πλήθος πόλεων στη Μικρά Ασία υπέφερε, ανέβασαν στο θρόνο ένα δυναμικό στρατηγό, το Ρωμανό Δ΄ Διογένη. Αυτός, περιστοιχισμένος από καππαδοκικά τάγματα, ανασυγκρότησε ένα δυνατό στράτευμα, αλλά ηττήθηκε στο Μαντζικέρτ από το Σελτζούκο σουλτάνο Αλπ Αρσλάν, ενδεχομένως εξαιτίας της προδοσίας του Ανδρονίκου Δούκα, ενός πολιτικού αντιπάλου του. Ακολούθησε μια σειρά εμφύλιων πολέμων, των οποίων οι πρωταγωνιστές, ο Ρωμανός Διογένης, ο καίσαρας Ιωάννης Δούκας, ο ίδιος ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ΄, κατόπιν ο Νικηφόρος Μελισσηνός και τέλος ο Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης, κάλεσαν τουρκικά στρατεύματα τα οποία τα εγκατέστησαν ως φρουρές σε οχυρά εκ προοιμίου απόρθητα, όπως στη Νίκαια, όπου τους τοποθέτησε ο Μελισσηνός. Ο βυζαντινός στρατός της Μικράς Ασίας εξανεμίστηκε μέσα σε μια δεκαετία, παρ’ όλες τις προσπάθειες του Νικηφορίτζη, λογοθέτη του δρόμου του Μιχαήλ Ζ΄, να ανασυστήσει ένα τάγμα, τους Αθανάτους, και να λάβει βοήθεια από τους Αλανούς, φοβερούς πολεμιστές του Καυκάσου. (1) Οι Κομνηνοί οχύρωσαν πολύ καλά το νέο μέτωπο που περνούσε από το φρύδι του ανατολικού οροπεδίου, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Σελτζούκοι έχοντας ιδρύσει την πρωτεύουσά τους στο Ικόνιο (Konya). Η Φιλαδέλφεια, οι Χώνες, η Λαοδίκεια, η Σωζόπολη και τα οχυρά του νέου θέματος των Νεοκάστρων εμπόδισαν προσωρινά την πρόσβαση των Τούρκων στη θάλασσα μέσω των πεδιάδων. Ο Μανουήλ θέλησε να ξαναποκτήσει πρόσβαση στο οροπέδιο, οχυρώνοντας το Σουβλαίο και το Δορύλαιο και κλιμακώνοντας τις εχθροπραξίες με το σουλτάνο. Ο ισχυρός στρατός του αυτοκράτορα, φορτωμένος με βαρύ υλικό πολιορκίας, αιφνιδιάστηκε στο δρόμο για το Ικόνιο, στο Μυριοκέφαλο, το 1176. Ωστόσο, ο βυζαντινός στρατός της Μικράς Ασίας, υπό τις διαταγές και πάλι ενός δομέστικου των Σχολών της Ανατολής, παρέμενε ισχυρός μετά το βαρύ αυτό πλήγμα και μπόρεσε να εξοντώσει σημαντικά τουρκικά στρατεύματα, όπως έγινε το 1177 στην κοιλάδα του Μαιάνδρου. Αλλά ο θάνατος του Μανουήλ το 1180 επέφερε σοβαρότατα προβλήματα. (2)  Βυζαντινός στρατός στη Μικρά Ασία, Author(s) : Cheynet Jean-Claude (8/18/2008) Translation : Πέτρακα Ελένη, For citation: Cheynet Jean-Claude, «Βυζαντινός στρατός στη Μικρά Ασία», Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12466> L'armée byzantine en Asie Mineure (4/10/2009 v.1)                      Βυζαντινός στρατός στη Μικρά Ασία (4/10/2009 v.1)                Byzantine army in Asia Minor (4/10/2009 v.1)                         1.  Lemerle, P., Cinq études sur le XIe siècle byzantin (Le Monde Byzantin, Paris 1977), σελ. 300-302. 2.  Από τη μεγάλη βιβλιογραφία σχετικά με τη μάχη του Μαντζικέρτ και τις συνέπειές της σημειώνουμε: Cheynet J.-Cl., “Mantzikert: un désastre militaire?”, Byzantion 50 (1980), σελ. 410-438, αναδημ. στο Cheynet, J.-Cl. (επιμ.), The Byzantine Aristocracy and its Military Function (Variorum Reprints, Aldershot 2006), αρ. XIII, και Vryonis, S., “A personal history of the history of the battle of Mantzikert”, στο Λαμπάκης, Σ., Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος-12ος αι.) (ΙΒΕ/EIE – Κέντρο για Μελέτη Ελληνισμού Σπύρος Βρυώνης, Διεθνή Συμπόσια 6, Αθήνα 1998), σελ. 225-244. Για τη μάχη του Μυριοκεφάλου βλ. Lilie, R.-J., “Die Schlacht von Myriokephalon (1176). Auswirkungen auf das byzantinische Reich im ausgehenden 12. Jahrhundert”, Revue des Études Byzantines 35 (1977), σελ. 257-275.

3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των εκκλησιών

  J Τι γνωρίζετε για το χρυσόβουλο του 1082; Ποιες οι συνέπειές του για την οικονομία του  Βυζαντίου;

 J  Να αντιστοιχίσετε τα ονόματα της στήλης Α με τις πληροφορίες της στήλης Β.

1.     Αλέξιος Α Κομνηνός           α. Στη διάρκεια της βασιλείας του έγινε το σχίσμα. 2.     Μανουήλ Α Κομνηνός       β. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, όταν έγινε το σχίσμα. 3.     Κωνσταντίνος Θ                  γ. Υπέγραψε το Χρυσόβουλο του 1082 μ.Χ. 4.     Ουμβέρτος                           δ.  Προσπάθησε να περιορίσει τα προνόμια των Βενετών . 5.     Μιχαήλ Κηρουλάριος        ε. Καρδινάλιος, επικεφαλής της παπικής πρεσβείας                                                   στην Πόλη, όταν   έγινε το Σχίσμα.

J Η συνθήκη του Νυμφαίου (1261) που συνομολογήθηκε μεταξύ Νίκαιας και Γένοβας σήμαινε το συνασπισμό των δύο μερών εναντίον του κοινού εχθρού, των Βενετών.1 Είχε ένα συγκεκριμένο σκοπό: την εξασφάλιση της ναυτικής υποστήριξης των Γενουατών για την επικείμενη αναστήλωση της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, πήρε την παλιομοδίτικη μορφή της παραχώρησης προνομίων που απολάμβανε προηγουμένως η Ναυτική Δημοκρατία της Βενετίας, από τα χρόνια της βασιλείας του Αλεξίου Α' Κομνηνού (1081-1118).

Αφού κάνετε ανάγνωση του αποσπάσματος της Συνθήκης του Νυμφαίου, να καταγράψετε κοινά στοιχεία με τη συνθήκη που υπέγραψε ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081-1118) με τη Ναυτική Δημοκρατία της Βενετίας (Χρυσόβουλο 1082).

Συνθήκη του Νυμφαίου (Μάρτιος 1261)

Άρθρο 2

»Επιπλέον [ο αυτοκράτορας] παραχωρεί και βεβαιώνει για τις προαναφερθείσες περιοχές και για όλους τους τόπους [;] ελεύθερη ιδιοκτησία και δικαιοσύνη και κυριαρχία στον Αίνο, στη Σμύρνη και στο Αδραμύττιο, και Θεού θέλοντος στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη ... και στα νησιά της Μυτιλήνης, της Χίου, της Κρήτης και της Χάλκης, που αναφέρονται αμέσως παρακάτω. Οι έμποροι που έρχονται για να διεξαγάγουν εμπόριο μπορούν να έχουν λότζιες (loggias) και παλάτια και ναούς και λουτρά και αρτοπωλεία και κήπους, και ικανές κατοικίες και στάβλους. Οι έμποροι που καταφθάνουν δικαιούνται τα δικά τους δικαστήρια. Υποσχόμαστε ότι δε θα δεχτούμε ποτέ κανέναν Γενουάτη, ή από την περιοχή της Γένοβας ή οποιονδήποτε αυτοαποκαλείται Γενουάτης, ούτε ως υποτελή ούτε ως ακόλουθο, ώστε να επιτρέψουμε σε αυτούς να παραμείνουν πιστοί στην Κούρια (Curia Romana της Αγίας Έδρας) και στη δικαιοδοσία των Γενουατών υπάτων και να είναι υπόλογοι ενώπιόν της και ενώπιον των Γενουατών πολιτών και όσων ζουν στη Γένοβα».

«Επίσης [ο αυτοκράτορας] δε θα δεχτεί στα εδάφη που κατέχει ή που θα αποκτήσει κανένα στράτευμα που θα κινείται εναντίον της Γένοβας. Ούτε θα διεξάγει εμπόριο με οποιονδήποτε άλλον εκτός από τους Πισάτες, που είναι πιστοί στην αυτοκρατορία μας. Και θα απελάσουμε όλους τους πειρατές που επιτίθενται στη Γένοβα ή θα τους τιμωρούμε κατά πώς προβλέπει ο νόμος.

»Επίσης υπόσχεται ελεύθερο εμπόριο αγαθών και σιτηρών και τροφίμων σε ολόκληρη την αυτοκρατορία χωρίς φόρους και οποιαδήποτε απαίτηση...

»Επιτρέπει σε όλα τα πλοία της Γένοβας να αποπλέουν από οποιοδήποτε λιμάνι της αυτοκρατορίας χωρίς να κατηγορούνται για χρέη ή κλοπή...

»Υπόσχεται να μην επιτρέπει το εμπόριο στη Μαύρη Θάλασσα σε άλλους Λατίνους εκτός από τους Γενουάτες και τους Πισάτες, που μπορούν να εισέλθουν και να εξέλθουν ελεύθερα από τη Μαύρη Θάλασσα, με φορτίο ή χωρίς.

»Επίσης υπόσχεται και βεβαιώνει με όρκο και υπογραφή ότι απαλλάσσονται από σύλληψη και σωφρονιστήρια όλοι οι Γενουάτες, και όσοι προέρχονται από την περιοχή της Γένουας και όσοι έχουν υιοθετήσει αυτό το όνομα, και θα αφήνονται να φύγουν.

»Οι απεσταλμένοι που αναφέρθηκαν παραπάνω ορκίζονται για όλα αυτά στην Αγία Γραφή και στον αληθινό και Τίμιο Σταυρό και σε όλα τα Άγια και αναλαμβάνουν [την ευθύνη] με την ψυχή τους και στην ψυχή των ανώτερών τους ευγενών και του ποτεστάτου και των ναυάρχων και των Γερόντων και των Οκτώ επιφανών, και ορκίζονται σε επιβεβαίωση των όσων προειπώθηκαν».

Το δεύτερο μέρος της Συνθήκης αφορά τις υποχρεώσεις της γενουατικής πλευράς.

»...Επίσης, να προστατεύει και να υπερασπίζεται όλα όσα κατέχουν οι απεσταλμένοι και οι υπήκοοί μας στη Γένοβα».

»Οι Γενουάτες έμποροι θα εισάγουν προϊόντα μόνο από τη Γένοβα ... Οι έμποροι θα έχουν την άδεια να εξάγουν από την αυτοκρατορία μας όλα τα αγαθά, εκτός από χρυσό και ασήμι. Οι εκτελεστές στα λιμάνια και οι loggias στο Αδραμύττιο και στη Χίο, στον Αίνο, στην Κασσανδρία, στη Σμύρνη και, με τη βοήθεια της Θείας Πρόνοιας, στην Κωνσταντινούπολη και στη Χάλκη και στην Κρήτη, θα κάνουν κατασχέσεις όλων των αγαθών που προέρχονται από άλλες χώρες».

1. Για τη διπλωματική αποστολή των Γενουατών απεσταλμένων στην αυλή του αυτοκράτορα στο Νυμφαίο, βλ. Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, Failler, A. (ed.), Georges Pachymérès, Relations historiques 1 (Paris 1984), σελ. 149.

Ένα αντίγραφο, στα λατινικά, του κειμένου της συνθήκης φυλασσόταν στο Δημαρχείο της Βενετίας· αργότερα ο Charles du Cange επιμελήθηκε την έκδοση του κειμένου από το αντίγραφο που βρισκόταν στο αρχείο των Γάλλων βασιλιάδων, ενώ μια μεταγενέστερη έκδοση έγινε από τον Γάλλο ερευνητή J.A. Buchon.

 Εκδόσεις του κειμένου: Buchon, J.A., Histoire de Constantinople sous les empereurs français jusqu’à la conquête des Turcs (par Fresne du Cange 1657), νέα έκδ. (Paris 1826), Appendix Ν 19, σελ. 438-452· του ιδ., Recherches et matériaux pour servir à l’histoire de la domination française au 13e, 14e et 15e siècles (Paris 1840), Appendice E, “Regestes du Commun de Gennes, Traité de Nymphée, trad. en français”, σελ. 462-472. Επίσης Dölger, F., Regesten der Kaiserurkunden des Oströmischer Reiches 3 (München – Berlin 1932), N 1809∙ Manfroni, C., Le relazioni fra Genova, l’impero bizantino e i Turchi (Genova 1896), σελ. 791-809.

Buchon, J.A., Histoire de Constantinople sous les empereurs français jusqu’à la conquête des Turcs (par Fresne du Cange 1657), νέα έκδ. (Paris 1826).

J Να διαβάσετε το παράθεμα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, (τομ. Η΄, σελ. 263) και να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις.

α) Γιατί το 1054 θεωρείται ως ημερομηνία του σχίσματος των δύο εκκλησιών;

β) Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές των γεγονότων που οδήγησαν στο σχίσμα;

γ) Ποια στοιχεία της προσωπικότητας τους έκαναν δύσκολη την επίτευξη μιας συμφωνίας;

ΙΙ. ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

1. Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης

J Τι είναι οι σταυροφορίες, ποιοι τις έκαναν και γιατί;

Να αντιστοιχίσετε τα ονόματα της στήλης Α με τις πληροφορίες της στήλης Β.

Αλέξιος Α                                       Κάλεσε τους Δυτικούς για Βοήθεια Ριχάρδος  Λεοντόκαρδος            Κήρυξε ατο Κλερμόν της Γαλλίας την πρώτη Σταυροφορία Ουρβανός Β                                   Βασιλιάς της Αγγλίας Λουζινιάν                                       Του παραδόθηκε η Κύπρος

J Να καταγράψετε τα αίτια των σταυροφοριών, λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες που επηρέασαν τη διαμότφωσή τους.

J Να βρείτε ποιες από τις περιόδους είναι λανθασμένες και να τις διορθώσετε.

1.     Οι σταυροφορίες ήταν μία κίνηση που πρωτοεκδηλώθηκε στη Δύση τον 10^ο αι.

2.     Οι σταυροφορίες απέβλεπαν την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων που είχαν κατακτηθεί από τους Οθωμανούς (1071).

3.     Η πρώτη σταυροφορία κηρύχτηκε το 1196 από τον πάπα Ουρβανό Β στο Κλερμόν της Αγγλίας.

4.     Ο αυτοκράτορας Αλέξιος κάλεσε σε βοήθεια τους Δυτικούς, γιατί αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα (υπερπληθυσμός, έλλειψη γης).

5.     Η πρώτη σταυροφορία είχε κυρίως οικονομικό χαρακτήρα.

6.     Στην πρώτη σταυροφορία οι ανοργάνωτες λαϊκές μάζες ακολούθησαν τη φεουδαρχική εκστρατεία.

7.     Οι ανοργάνωτες λαϊκές μάζες εξολοθρεύτηκαν από τους Νορμανδούς.

8.     Στην πρώτη σταυροφορία η νίκη των φεουδαρχών επί των Περσών απέδωσε στους Βυζαντινούς βάσει συνθήκης τα χαμένα εδάφη της ανατολικής Μ.Ασίας.

9.     Οι φεουδάρχες ίδρυσαν ακολούθως μία σειρά από ηγεμονίες και αυτοτελή κρατίδια στην Παλαιστίνη και την Αίγυπτο.

10.  Οι δεύτερη και τρίτη σταυροφορία στέφθηκαν από επιτυχία, ενώ η Κύπρος περιήλθε στο Βυζάντιο (1192).

11.  Οι Βυζαντινοί κράτησαν την Κύπρο από το 1192 γα τέσσερις περίπου αιώνες.

12.  Στις Σταυροφορίες που διαδέχτηκαν την πρώτη κυρίαρχα ήταν τα θρησκευτικά κίνητρα.

13.  Κατά την Τρίτη σταυροφορία οι σταυροφόροι παρεξέκλιναν από την πορεία τους προς τη Συρία και την Αίγυπτο και κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη.

14.  Τα αίτια κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους ήταν θρησκευτικά.

J Με τη βοήθεια του χάρτη και τις ιστορικές σας γνώσεις να επιχειρήσετε σύντομη ιστορική αφήγηση των τεσσάρων πρώτων σταυροφοριών δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στα στοιχεία του τόπου, του χρόνου, των πρωταγωνιστών των γεγονότων και των αιτιών-αποτελεσμάτων.

J Να περιγράψετε την πορεία των σταυροφόρων κατά την τέταρτη σταυροφορία, αντιπαραβάλοντάς την με τον αρχικό της στόχο. Στη συνέχεια να αναφέρετε με συντομία τα αίτιά της.

J Με βάση τις πληροφορίες από τα παράθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις, α) να περιγράψετε τα αισθήματα των Δυτικών Λατίνων για τους Βυζαντινούς (αφήγηση Λιουτπράνδου και Πετράρχη) και β) να συγκρίνετε  τον τρόπο που βίωσαν το ιστορικό γεγονός της άλωσης της Κωνσταντινούπολης (1204) οι Δυτικοί από τη μια μεριά και οι Βυζαντινοί από την άλλη (αφήγηση Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου και  Νικήτα Χωνιάτη) .

Ο Λιουτπράνδρος, πρεσβευτής του Πάπα, πήγε στην Κωνσταντινούπολη επί βασιλείας Νικηφόρου Φωκά και περιγράφει τα λεχθέντα σε ένα επίσημο συμπόσιο της 7ης Ιουνίου 968 στο Relatio de Legione Constaninopolitana (κεφάλαιο 12ο)

“Ο Νικηφόρος αρνήθηκε να μου δώσει την ευκαιρία να απαντήσω σε αυτόν και πρόσθεσε υβριστικά: «Σεις δεν είστε Ρωμηοί˙ είστε Λομβαρδοί!». Θέλησε να συνεχίσει και μου έκανε νεύμα να σιωπήσω, αλλά εγώ έχασα την υπομονή μου και έλαβα το λόγο: (..) «Εμείς – και με το «εμείς» εννοώ εμάς τους Λομβαρδούς, τους Σάξονες, τους Γάλλους, τους Λωρραινούς, τους Βαυαρούς, τους Σουηβούς, τους Βουργουνδίους -  περιφρονούμε τους Ρωμηούς σε τέτοιο βαθμό ώστε όταν οργιζόμαστε με τους εχθρούς μας, μόνη η λέξη «Ρωμηέ» είναι όλο εκείνο που έχουμε να εκστομίσουμε, διότι στην γλώσσα μας μόνη αυτή η κακή λέξη περιλαμβάνει όλη την κλίμακα της μικροπρέπειας, της ανανδρίας, της φιλαργυρίας, της παρακμής, της απιστίας και όλων των άλλων κακιών»”.

Ο  Πετράρχης, μεγάλος πρόδρομος του ουμανισμού, έγραφε στα μέσα του 14ου αιώνα : "Οι Τούρκοι είναι εχθροί. Αυτοί εδώ όμως, οι Γραικοί, είναι σχισματικοί και χειρότεροι από τους εχθρούς, κι έτσι είναι προτιμότερο να κατέχουν τα Ιεροσόλυμα οι Τούρκοι παρά να τα πάρουν οι Γραικοί". Και αλλού: «όσο για αυτούς τους απατεώνες και άχρηστους Γραικύλους, ... ανυπομονώ να δώ αυτή την Αυτοκρατορία, αυτή την πηγή των αιρέσεων, να καταστρέφεται με τα ίδια μας τα χέρια».

Η περιγραφή του Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου

Παράγραφος 128.: «Τώρα μπορείτε να μάθετε πώς κοίταζαν επίμονα την Κωνσταντινούπολη εκείνοι που δεν την είχαν δει ποτέ [αναφέρεται στην στιγμή όπου τα δυτικά στρατεύματα πρωτοαντίκρυσαν την Πόλη, 24 Ιουνίου 1203]. Γιατί δεν μπορούσαν καθόλου να σκεφτούν πως μπορεί να υπάρχει σε όλο τον κόσμο μια τόσο πλούσια πόλη, όταν είδαν αυτά τα ψηλά της τείχη και τους πλούσιους πύργους κι αυτά τα πλούσια παλάτια με τις ψηλές εκκλησίες, που ήταν τόσες πολλές που κανείς δεν θα το πίστευε αν δε το έβλεπε με τα μάτια του, και ακόμα το μήκος της πόλης που κυβερνούσε τις υπόλοιπες. Και μάθετε πως δεν υπήρξε άνθρωπος, άνθρωπος τόσο ασυγκίνητος, που να μην ανατριχιάσει. Κι αυτό δεν ήταν καθόλου περίεργο, γιατί ποτέ δεν ανέλαβαν άνθρωποι μια τόσο μεγάλη επιχείρηση από τότε που χτίστηκε ο κόσμος.

249. Ο μαρκήσιος Βονιφάτιος του Μονφερράτου προχώρησε κατά μήκος της ακτής προς το παλάτι του Βουκολέοντα. Και σαν έφτασε εκεί, του το παρέδωσαν, για να σώσουν τη ζωή τους, εκείνοι που ήταν μέσα. Εκεί βρήκε τις περισσότερες από τις πιο σπουδαίες κυρίες όλου του κόσμου, που είχαν καταφύγει στο κάστρο. Εκεί βρισκόταν η αδελφή του βασιλιά της Γαλλίας, που ήταν κάποτε αυτοκράτειρα [Αγνή, κόρη του Λουδοβίκου Ζ΄], και η αδελφή του βασιλιά της Ουγγαρίας που ήταν κι αυτή αυτοκράτειρα, και πολλές σπουδαίες κυρίες. Για το θησαυρό που βρισκόταν σε εκείνο το παλάτι, δε πρέπει καθόλου να μιλάμε. Γιατί υπήρχαν τόσα που δεν έχουν ούτε τέλος ούτε αριθμό.

  250. Όπως το παλάτι τούτο παραδόθηκε στον μαρκήσιο Βονιφάτιο του Μονφερρατου, εκείνο των Βλαχερνών παραδόθηκε στο Ερρίκο, στον αδελφό του κόμη Βαλδουίνου της Φλάνδρας και του Αιννώ, για να σώσουν τη ζωή της εκείνοι που βρίσκονταν μέσα. Εκεί βρήκαν πάλι έναν τόσο μεγάλο θησαυρό που δεν ήταν καθόλου κατώτερος από εκείνον του Βουκολέοντα. Ο καθένας έβαλε φρουρά από ανθρώπους του στο κάστρο που του είχε παραδοθεί, για να φυλάνε το θησαυρό. Και οι υπόλοιποι που είχαν σκορπιστεί στην πόλη πήρανε πολλά λάφυρα. Και τα λάφυρα ήταν τόσα πολλά που κανείς δεν ήξερε να πει τόσα, χρυσάφι, και ασήμι και σκεύη και πολύτιμα πετράδια και μετάξια και γούνινα φορέματα από γκρίζο σκίουρο και από ερμίνα, και όλα τα ακριβά πράγματα που βρέθηκαν ποτέ στη γη. Και δίνει βέβαιη μαρτυρία ο Γοδεφρίδος ο μαρεσάλης της Καμπανίας, αληθινά  και έχοντας σωστά τα  τα λογικά του, πως από τότε που χτίστηκε ο κόσμος δεν πάρθηκαν τόσα λάφυρα από μια μόνο πόλη.

    251. Ο καθένας πήρε για να μείνει όποιο σπίτι ήθελε, και υπήρχαν πολλά. Ετσι εγκαταστάθηκε εκεί ο στρατός των προσκυνητών και των Βενετών. Και μεγάλη ήταν η χαρά για τα πλούτη και για τη νίκη που τους έδωσε ο Θεός. Γιατί εκείνοι που ήταν φτωχοί βρεθήκανε σε πλούτη και πολυτέλεια. Έτσι πέρασε η Κυριακή των Βαΐων [18 Απριλίου 1204] και μετά το Πάσχα [25 Απριλίου 1204] μέσα σε αυτά τα δώρα και τη χαρά που ο Θεός τους είχε δώσει. Και έπρεπε να δοξάσουν πολύ τον Κύριο Ημών, γιατί δεν είχαν πάνω από είκοσι χιλιάδες οπλισμένους ανθρώπους ανάμεσά τους και με τη βοήθεια του Θεού νίκησαν τετρακόσιες χιλιάδες ανθρώπους ή και περισσότερους, και μάλιστα μέσα στην πιο ισχυρή πόλη που υπήρξε  σε όλον τον κόσμο, που ήταν μεγάλη πόλη, και η πιο καλά οχυρωμένη.»

Γράφει κι ο Νικήτας Χωνιάτης που ήταν επίσης παρών στην Άλωση της Πόλης:

«Κι έτσι, καθένας είχε πόνο, στα στενά θρήνος και κλάματα, στα τρίστρατα οδυρμοί, στους ναούς ολοφυρμοί, φωνές των ανδρών, κραυγές των γυναικών, απαγωγές, υποδουλώσεις, τραυματισμοί και βιασμοί σωμάτων. (..)Το ίδιο και στις πλατείες, και δεν υπήρχε μέρος ανεξερεύνητο που να δώσει άσυλο σε αυτούς. Χριστέ μου, τι θλίψη και φόβος υπήρχαν τότε στους ανθρώπους....

....Τέτοιες παρανομίες έκαναν οι στρατοί από τη Δύση εναντίον της κληρονομιάς του Χριστού, χωρίς να δείξουν σε κανένα φιλανθρωπία, αλλά γυμνώνοντάς τους όλους από χρήματα και κτήματα, από σπίτια και ρούχα. Αυτά έκαναν αυτοί [= οι Δυτικοί Ευρωπαίοι ] που όλα τα ξέρουν από μόνοι τους, και είναι σοφοί, και δίνουν αληθινούς όρκους, και αγαπούν την αλήθεια, και μισούν το κακό, και είναι ευσεβέστεροι και δικαιότεροι από εμάς τους Γραικούς [χρησιμοποιεί το "Γραικός" επειδή έτσι, περιφρονητικά, αποκαλούσαν οι Δυτικοί τος Βυζαντινούς.] , και το πιο σημαντικό, αυτοί που πήραν το σταυρό στους ώμους και πολλές φορές ορκίστηκαν σε αυτόν και στα θεία λόγια ότι θα περάσουν δίχως να πειράξουν τις χώρες των Χριστιανών, χωρίς να κοιτάξουν αριστερά ή να εκκλίνουν προς τα δεξιά, αλλά θα οπλιστούν κατά των Σαρακηνών και να βάψουν τα ξίφη τους με το αίμα τους....

....Οι δε Σαρακηνοί δεν έκαναν έτσι, και φέρθηκαν πολύ φιλάνθρωπα και ευγενικά όταν κυρίευσαν την Ιερουσαλήμ. Γιατί ούτε πείραξαν τις γυναίκες των Λατίνων, ούτε τον κενό τάφο του Χριστού έκαναν ομαδικό τάφο,(...) και αφήνοντας όλους να φύγουν με ένα ορισμένο αριθμό χρυσών νομισμάτων  και από τον καθένα έπαιρναν μερικά πράγματα αφήνοντας τα υπόλοιπα στους κατόχους τους, ακόμα κι αν αυτά ήταν σαν την άμμο. Κι έτσι φέρθηκε το γένος που μάχονταν το Χριστό [οι Άραβες] προς τους αλλόπιστους Λατίνους, ούτε με ξίφος ούτε με φωτιά ούτε με λιμό ούτε με διωγμούς ούτε με άλλα δεινά. Σε εμάς όμως τα προκάλεσαν αυτά τα παραπάνω οι φιλόχριστοι και ομόδοξοι, όπως είπαμε με συντομία, αν και δεν είχαμε κάνει κάποιο αδίκημα»....

Ο Χωνιάτης κατάφερε τελικά και ξέφυγε μαζί με δικούς του από τους Δυτικούς. Βγαίνοντας από την Πόλη, αφού έριξε ένα τελευταίο βλέμμα πίσω του, φώναξε αναστενάζοντας:

«Ω Πόλη, βασίλισσα των πόλεων, ποιος μας χωρίζει από σένα, σα τη μητέρα από τα αγαπημένα παιδιά της; Τι θα απογίνουμε; Πού θα πάμε; Ποια παρηγοριά θα βρούμε ξεριζωμένοι από τον κόρφο σου; Θα γίνουμε τραγούδι και θρύλος στο στόμα των εθνών, σύντροφοι των πουλιών, εξασφαλίζοντας την τροφή μας όπως τύχει και πίνοντας αντί για νερό χολή;»

2.Η περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη

J Να αναφέρετε τα λατινικά κράτη που δημιουργήθηκαν μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204.

J Να βρείτε ποιες από τις περιόδους είναι λανθασμένες και να τις διορθώσετε.

1.     Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης (1204) τα βυζαντινά εδάφη (Ρωμανία) διανεμήθηκαν στο μεγαλύτερό τους μέρος και αρχίζει η περίοδοος της Λατινοκρατίας.

2.     Το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών και τα σημαντικότερα λιμάνια και νησιά του Αγαίου και Ιονίου πελάγους περιήλθαν στους Γενοβέζους.

3.     Ο κόμης Βαλδουίνος της Φλάνδρας πήρε την αυτοκρατορία της Θες/νίκης.

4.     Το Δουκάτο των Αθηνών και η Ηγεμονία της Αχαϊας ήταν στην κυριαρχία των Βυζαντινών.

5.     Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας εκτεινόταν στις ΒΑ ακτές του Εύξεινου Πόντου.

6.     Η αυτοκρατορία της Νίκαιας δημιουργήθηκε από τους Καταλανούς.

7.     Το Κράτος της Ηπείρου περιελάμβανε την ‘Ηπειρο και τη Θεσσαλία.

8.     Μετά τη μάχη της Πελαγονίας τα κάστρα Μάνη, Γεράκι, Μονεμβασιά και Μυστράς παραχωρήθηκαν από τους Βενετούς στους Βυζαντινούς.

9.     Το δεσποτάτο του Μυστρά κυβερνιόταν από το Βυζαντινό αυτοκράτορα.

10.  Το δεσποτάτο του Μυστρά είχε πρωτεύουσα την καστροπολιτεία του Μυστρά, από την οποία δυστυχώς στις μέρες μας δε σώζεται τίποτα.

11.  Οι κατακτητές έδειξαν υπεροψία και περιφρόνηση προς τους «σχισματικούς» Έλληνες.

12.  Η ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας επιτεύχθηκε με την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης (1281) από τον αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Μανουήλ Η Παλαιολόγο.

J Να αναπτύξετε και να αιτιολογήσετε την ιστορική θέση που πρεσβεύει ότι μετά το 1071 και κυρίως μετά την άλωση του 1204 αναπτύχθηκε στους Βυζαντινούς η ιδεολογία εκείνη που μοιάζει με πρώιμη δημιουργία εθνικού αισθήματος.

J Με βάση τις πληροφορίες από το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις α) να προσδιορίσετε το ρόλο των Βενετών στο εμπόριο και την έκταση διεξαγωγής του, β) να αναφέρετε τα είδη που εμπορεύονταν.

Η Βενετία μετά το 1204

Με τη συνθήκη διαμοίρασης των εδαφών της αυτοκρατορίας που ακολούθησε (Partitio terrarum imperii Romaniae), οι Βενετοί έγιναν κύριοι των 3/8 της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μία πόλη, βέβαια, με πληθυσμό που μόλις ξεπερνούσε τις 100.000 ήταν αδύνατο να κατακτήσει και να ελέγξει όλες αυτές τις περιοχές. Η προσοχή των Βενετών στράφηκε στα πιο σημαντικά από εμπορική άποψη λιμάνια και στην Κρήτη. Στο επόμενο από την άλωση διάστημα, οι Βενετοί έθεσαν υπό τον άμεσο έλεγχό τους την Κορώνη, τη Μεθώνη και το Νεγρεπόντε (Χαλκίδα). Το 1207 κατέλαβαν το Χάνδακα της Κρήτης και οριστικά εκδίωξαν τους Γενοβέζους το 1211, οπότε άρχισε ο εποικισμός του νησιού, που ολοκληρώθηκε το 1252.

Η Βενετία έμεινε προσηλωμένη στο στόχο της απόκτησης λιμανιών-ναυτικών σταθμών που θα εξυπηρετούσαν τις εμπορικές δραστηριότητες και γι’ αυτό το λόγο παροδικά κατέκτησε τον Ορεό, την Κάρυστο, το Ναύπλιο, τη Μονεμβασιά, τη Θεσσαλονίκη, την Τένεδο, τη Μύκονο, την Αίγινα, , την Κω, την Πάτρα, το Ναυαρίνο, τη Ναύπακτο. Το μεγαλύτερο μέρος της αποστολής το ανέθεσε σε ιδιώτες, με προεξάρχοντα το Μάρκο Σανούδο, που το 1207 κατέλαβε τη Νάξο και έγινε δούκας του Αιγαίου ή της Νάξου, έχοντας υπό τον άμεσο έλεγχό του τη Nάξο, την Πάρο, την Aντίπαρο, την Kίμωλο, τη Mήλο, την Aμοργό, την Ίο, την Kύθνο, τη Σίκινο, τη Σίφνο και τη Σύρο. O Mαρίνος Δάνδολος κατέλαβε την Άνδρο και την κράτησε ως υποτελής του Σανούδου. Mε τους ίδιους όρους πήρε την Aνάφη ο Λεονάρδος Φώσκολος, ο Ιάκωβος Μπαρότσι τη Σαντορίνη, οι Κουιρίνι την Αστυπάλαια. Oι αδελφοί Aνδρέας και Iερεμίας Γκύζης έγιναν κύριοι της Tήνου, της Mυκόνου, της Σκύρου, της Σκοπέλου, της Σκιάθου, της Σερίφου και της Kέας. Στα Kύθηρα εγκαταστάθηκε ο Mάρκος Bενιέρης και στα Aντικύθηρα η οικογένεια των Βιάρων. Οι Κορνάροι κατείχαν κατά περιόδους την Κάρπαθο.

Εμπορεύματα στο Αιγαίο και ο ρόλος των Βενετών στο εμπόριο

Το εμπόριο είχε μεγάλη σημασία τόσο για τη Δύση όσο και για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ήδη από το 13ο αι. και ιδιαίτερα από το α΄ τέταρτο του 14ου αι. το Βυζάντιο και προπαντός το Αιγαίο μετατράπηκαν σε ενδοχώρα των ιταλικών αγορών. Πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν οι Βενετοί έμποροι που είχαν εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη και κατόρθωσαν να οργανώσουν δίκτυο πρακτόρων και προξένων που μεριμνούσαν για τις τακτικές θαλάσσιες επικοινωνίες. Κάθε χρόνο από δύο φορές, άνοιξη και φθινόπωρο, ξεκινούσαν τα εμπορικά πλοία από την Ανατολή προς τη Δύση και αντίστροφα με βασικούς ενδιάμεσους σταθμούς Χαλκίδα, Κρήτη, Μεθώνη και Κορώνη, τα «άγρυπνα μάτια της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας». Τα ταξίδια αυτά ονομάζονται muda και διαρκούσαν περίπου οκτώ εβδομάδες. Ιδιαίτερα επικερδές ήταν το εμπόριο με πολυτελή εμπορεύματα από την Ανατολή: μπαχαρικά και είδη πολυτελείας. Αμοιβαίας σημασίας ήταν όμως και το εμπόριο μεταξύ του αιγαιακού χώρου και των ιταλικών χωρών. Οι εξαγωγές γενικά αφορούσαν πρώτες ύλες καθώς και αγροτικά προϊόντα, ενώ οι εισαγωγές - αγαθά των δυτικών βιοτεχνιών. Οι Βενετοί, π.χ., έδειχναν προτίμηση στο σαπούνι με βάση το λάδι και είχαν αναπτύξει τόσο την παραγωγή όσο και το εμπόριό του. Στις πηγές αναφέρονται οι εμπορικές σχέσεις που διατηρούσαν με τα τουρκικά εμιράτα της Δυτικής Μικρασίας, όπου πωλούσαν σαπούνι και αγόραζαν σκλάβους, σιτηρά, άλογα, δέρματα και στυπτηρία. Πηγή εσόδων για τους Βενετούς και του Γενοβέζους αποτελούσε και το εμπόριο σκλάβων, τους οποίους αγόραζαν και μεταπωλούσαν.

Ασφαλώς ο αγώνας για την μεγαλύτερη επιρροή δεν σταματούσε, αλλά στις περιόδους ειρήνης καταγράφεται μία προσπάθεια ενοποίησης στα μέτρα και τα σταθμά, τα νομίσματα και τις πρακτικές διεξαγωγής του εμπορίου: πιστώσεις, φορτία και συμβόλαια. Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά το 14ο αι. παρά την έντονη πολιτική κατάτμηση στο Αιγαίο παρατηρείται μία καλά οργανωμένη εμπορική συνεργασία μεταξύ όλων των πρωταγωνιστών.

Το Αιγαίο είχε ιδιαίτερο βάρος στην εμπορική δραστηριότητα των Βενετών, οι οποίοι έκοψαν ειδικό νόμισμα μικρής αξίας, το tornesello, με σκοπό να επικρατήσουν στην αγορά του Αρχιπελάγους, ενώ τα χρυσά δουκάτα αποτελούσαν νόμισμα αναφοράς συναγωνιζόμενο τα βυζαντινά υπέρπυρα.

Το σημαντικότερο «προϊόν» που προσέφερε το Αιγαίο σε Βενετούς και Γενουάτες ήταν ο ρόλος του στο διαμετακομιστικό εμπόριο, ο οποίος αναβαθμίσθηκε σημαντικά στο εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης μετά την απώλεια της Άκρας το 1291 και τις μογγολικές κατακτήσεις των αρχών του 13ου αι. Τότε απέκτησαν μεγάλοι σημασία οι σταθμοί Κάφα (Γεννουάτες) και Τάνα (Βενετοί) στον Εύξεινο Πόντο. Χαρακτηριστικά, αρκετοί μελετητές τονίζουν ότι για το διεθνές μεσαιωνικό εμπόριο ο Εύξεινος Πόντος λειτουργούσε ως προέκταση του Αιγαίου.

Η Βενετία αρχικά δεν ενδιαφερόταν για την κατοχή εκτεταμένων περιοχών, αλλά κυρίως νησιών ή παραλιακών πόλεων που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως βάσεις ανεφοδιασμού και θέσεις-κλειδιά για το διαμετακομιστικό εμπόριο με την Ανατολή, και τη διατήρηση της κυριαρχίας της στις θαλάσσιες επικοινωνίες. Οι πόλεις και τα λιμάνια της λειτουργούσαν επίσης και ως κέντρα εμπορίου με την τοπική αγορά της ενδοχώρας εξάγοντας κυρίως πρώτες ύλες προς τη Δύση και εισάγοντας είδη πολυτελείας και βιοτεχνίας. Η θέση της Γαληνοτάτης ωστόσο στο διεθνές εμπόριο άλλαξε μετά τα τέλη του 15ου αι., ύστερα από τις γεωγραφικές ανακαλύψεις και στη συνέχεια κλονίστηκε με την εμφάνιση των νέων ναυτικών δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία) μετά τα τέλη του 16ου. Κατά το 17ο αι. η εμπορική της δραστηριότητα παρήκμασε τελείως.

Βενετοί στο Αιγαίο

Author(s) : Μπαρούτσος Φώτης , Πέτρακα Ελένη , Μπάνεβ Γκέντσο (6/20/2005)

For citation: Μπαρούτσος Φώτης, Πέτρακα Ελένη, Μπάνεβ Γκέντσο, «Βενετοί στο Αιγαίο», 2005,
Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6959>

Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος χαρακτηρίζεται ως ευφυής και ικανός διπλωμάτης. Με ποιο τρόπο αποδεικνύεται ο χαρακτηρισμός αυτός από το περιεχόμενο του παρακάτω παραθέματος;

Συνθήκη του Νυμφαίου

Άρθρο 1

«Ο ευγενής υποκόμης Guillelmus και ο ευγενής δικαστής Guarnerus, απεσταλμένοι και πρέσβεις του Κοινού της Γένοβας, ήρθαν στον αυτοκράτορα των Ελλήνων, τον εκλαμπρότατο Μιχαήλ Δούκα Άγγελο Κομνηνό Παλαιολόγο ... έχοντας σταλεί από τους άρχοντές τους, και συγκεκριμένα από τον ευγενέστατο Martin de Facio, ποτεστάτο της Γένοβας, και τον ευγενέστατο Guillelmo Bocanegra, ναύαρχο της Γένοβας, και από το Συμβούλιο των οκτώ επιφανών και γερόντων της πόλεως και από το Κοινόν της Γένοβας. Ήρθαν αυτοί οι απεσταλμένοι στην αυτοκρατορία μας για να διαπραγματευτούν, να συσκεφθούν, να συμφωνήσουν, να επιβεβαιώσουν και να επισφραγίσουν με την αυτοκρατορία μας όλα τα συμφωνηθέντα, και μάλιστα όλα όσα βεβαιώνονται με αυτοκρατορικό χρυσόβουλλο και ενώπιον των Γραφών και του ζωοποιού Σταυρού και των Τιμίων Δώρων.1.

»Αρχής γενομένης από αυτήν την ημέρα και στο εξής, είθε η αγάπη και η αιώνια ειρήνη να επικρατήσουν ανάμεσα στην αυτοκρατορία μας και τους διαδόχους της και στο Κοινόν της Γένοβας και τις υποτελείς σε αυτήν περιοχές· και σε καιρό πολέμου με το Κοινόν της Βενετίας, που είναι οι εχθροί μας, να μη συμφωνηθεί ειρήνη με το Κοινόν αυτό ή ανακωχή ή οποιαδήποτε συμφωνία χωρίς τη γνώση και τη θέληση του Κοινού της Γένοβας. Και το Κοινόν της Γένοβας να μη συνάψει ειρήνη ή ανακωχή ή συμμαχία με το Κοινόν της Βενετίας χωρίς τη συναίνεση και τη βούληση της αυτοκρατορίας μας» 2.

Από το Άρθρο 2

»Επιπλέον [ο αυτοκράτορας] υπόσχεται και επικυρώνει δικαιώματα και αξιώσεις και προνόμια (στο πλαίσιο του νόμου) πάνω σε κτήρια που θα οικοδομηθούν ενδεχομένως, με τη βοήθεια του Θεού, στην Κωνσταντινούπολη. Κι αν, Θεού θέλοντος, αναστηλώσουμε την αυτοκρατορία μας και πάρουμε την εν λόγω Πόλη, τότε θα παραχωρηθούν εκεί δώματα για το Κοινόν της Γένοβας και μια Έδρα, και γαίες, και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης θα αποδοθεί η εκκλησία της Παναγίας που κρατούν τώρα οι Βενετοί στην Πόλη και το κοιμητήριο τής και επιπλέον και το βενετικό κάστρο στην Πόλη, με την προϋπόθεση ότι [η Γένοβα] θα μας ενισχύσει με άνδρες στον πόλεμο για την κατάληψη της Πόλης».

Το δεύτερο μέρος της Συνθήκης αφορά τις υποχρεώσεις της γενουατικής πλευράς.

«Είθε να έχει η Γένοβα αιώνια ειρήνη με την αυτοκρατορία μας και τους διαδόχους μας και να μην συνάψει ειρήνη ή ανακωχή ή συμφωνία με το Κοινόν της Βενετίας, που είναι ο κοινός μας εχθρός, χωρίς τη δική μας γνώση και θέληση• και αντιστρόφως».

«Για τη συντήρηση των ανδρών που θα παραχωρεί η Γένοβα στην αυτοκρατορία μας θα προσφέρονται σαράντα μερίδες παξιμάδια και παστό κρέας και δέκα μόδιοι κρασί, και η πληρωμή των ναυτών και των αξιωματικών του πλοίου και των ναυτικών θα είναι 13 υπέρπυρα και η διατροφή τους από τη μέρα που θα φεύγουν από το λιμάνι της Γένοβας και μετά. Η Γένοβα υποχρεούται να προσφέρει άνδρες με πλήρη εξοπλισμό, οι οποίοι θα υπηρετούν την άμυνα της αυτοκρατορίας μας εναντίον όλων των εχθρών μας, με την εξαίρεση της Εκκλησίας της Ρώμης και όσων έχουν συνάψει ειρήνη με τη Γένοβα. 3.

»Συνομολογήθηκε εννόμως στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στην αυλή του αυτοκράτορα στη Νίκαια (;) [Nisiem στο κείμενο]4. το σωτήριο έτος 1261, την Δ' ινδικτιώνα, τη δέκατη τρίτη ημέρα του Μαρτίου».

Ακολουθούν τα ονόματα των χωρών και των ηγεμόνων που εξαιρούνται από τον κατάλογο των εχθρών: «Η Εκκλησία της Ρώμης, οι βασιλείς της Γαλλίας, οι Καταλανοί, η Αγγλία, η Σικελία, η Αραγωνία, η Αρμενία, ο βασιλιάς και η βασίλισσα της Κύπρου, ο κόμης της Προβηγκίας, ο άρχοντας της Τύρου και οι διάδοχοί του, όλοι οι χριστιανοί βαρόνοι της Ιερουσαλήμ και της Κύπρου, οι Ιωαννίτες ιππότες και άλλες εκκλησιαστικές αποστολές από την Ανκόνα, ο βασιλιάς της Τυνησίας [;], ο σουλτάνος Βαβυλώνας, Δαμασκού και Αλέπο, ο σουλτάνος της Αντιόχειας, οι μαρκήσιοι του Μοντεφεράτου και όλοι οι Λομβαρδοί και οι Πισάτες, ο πρίγκιπας της Αχαΐας Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος και οι διάδοχοί του».

«Συνομολογήθηκε στη Γένοβα, στο παλάτι, το 1261, στις 10 Ιουλίου, την Γ' ινδικτιώνα». Υπάρχει επίσης οπισθογράφηση από τις 28 Απριλίου 1261, την Δ' ινδικτιώνα».

Ένα αντίγραφο, στα λατινικά, του κειμένου της συνθήκης φυλασσόταν στο Δημαρχείο της Βενετίας· αργότερα ο Charles du Cange επιμελήθηκε την έκδοση του κειμένου από το αντίγραφο που βρισκόταν στο αρχείο των Γάλλων βασιλιάδων, ενώ μια μεταγενέστερη έκδοση έγινε από τον Γάλλο ερευνητή J.A. Buchon.

 Εκδόσεις του κειμένου: Buchon, J.A., Histoire de Constantinople sous les empereurs français jusqu’à la conquête des Turcs (par Fresne du Cange 1657), νέα έκδ. (Paris 1826), Appendix Ν 19, σελ. 438-452· του ιδ., Recherches et matériaux pour servir à l’histoire de la domination française au 13e, 14e et 15e siècles (Paris 1840), Appendice E, “Regestes du Commun de Gennes, Traité de Nymphée, trad. en français”, σελ. 462-472. Επίσης Dölger, F., Regesten der Kaiserurkunden des Oströmischer Reiches 3 (München – Berlin 1932), N 1809∙ Manfroni, C., Le relazioni fra Genova, l’impero bizantino e i Turchi (Genova 1896), σελ. 791-809.

1. Η μετάφραση του κειμένου της συνθήκης έγινε από τα αγγλικά. Βλ. και το γαλλικό κείμενο του Buchon, J.A., Histoire de Constantinople sous les empereurs français jusqu’à la conquête des Turcs (par Fresne du Cange 1657), νέα έκδ. (Paris 1826), σελ. 438.

 2. Buchon, J.A., Histoire de Constantinople sous les empereurs français jusqu’à la conquête des Turcs (par Fresne du Cange 1657), νέα έκδ. (Paris 1826), σελ. 439.

3. Buchon, J.A., Histoire de Constantinople sous les empereurs français jusqu’à la conquête des Turcs (par Fresne du Cange 1657), νέα έκδ. (Paris 1826), σελ. 445.

4. Το όνομα είναι ενδεχομένως Νυμφαίο (Νymphaeum), και όχι Νίκαια (Nisiem), όπως στο κείμενο που επιμελήθηκε ο Buchon, J.A., Histoire de Constantinople sous les empereurs français jusqu’à la conquête des Turcs (par Fresne du Cange 1657), νέα έκδ. (Paris 1826), σελ. 447.

ΙΙΙ. ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ ΣΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ

1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους

J Να αναφέρετε τους παράγοντες εκείνους που σταδιακά συνετέλεσαν στην αδυναμία του Βυζαντίου και τη συρρίκνωσή του σε αυτοκρατορία των Στενών.

J Να αντιστοιχίσετε τα ονόματα της στήλης Α με τις πληροφορίες της στήλης Β.

1.     Μιχαήλ Η                α) Οργάνωσε τους νομάδες Οθωμανούς σε κράτος 2.     Ανδρόνικος Β         β) Συμμετείχε στη σύνοδο της Φερράρας 3.     Οθμάν=Οσμάν       γ) Βοήθησε στην κυριαρχία των μισθοφόρων στο βυζαντινό στρατό 4.     Βαγιαζήτ                  δ) Ηττήθηκε στη μάχη της Άγκυρας 5.     Ιωάννης Η               ε) Φανατικοί μαχητές του Ισλάμ 6.     Γαζήδες                   στ) Επίλεκτα τάγματα του οθωμανικού στρατού 7.     Γενίτσαροι              ζ) Διακρίθηκε για την ανασύσταση του Βυζαντινού Κράτους και την  ευφυή διπλωματία του.

 J  Να βρείτε ποιες από τις περιόδους είναι λανθασμένες και να τις διορθώσετε.

1.     Το Βυζαντινό Κράτος ανασυστήθηκε μετά το 1261 από τον Μανουήλ Β Παλαιολόγο, γνωρίζοντας μια τελευταία αναλαμπή, που διήρκεσε περίπου ως τα μέσα του 15^ου αι.

2.     Οι εμφύλιοι πόλεμοι ενίσχυσαν την αυτοκρατορία οικονομικά και στρατιωτικά.

3.     Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετατράπηκε τον 13^ο αι. Σε ισχυρή αυτοκρατορία των Στενών.

4.     Οι Οθωμανοί ήταν μια τουρκική φυλή όμοια με τους Σελτζούκους.

5.     Μετά το 1261 καταργήθηκε ο παλαιότερος θεσμός των ακριτών.

6.     Οι Οθωμανοί , ασιάτες νομάδες, με ηγεμόνα τον Οθμάν-Οσμάν,  αρχικά μετανάστευσαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Προύσας στα ανατλικά της Μ.Ασίας και μακριά από την Κωσταντινούπολη.

7.     Το 14ο αι. η κατάκτηση της Καλλίπολης από τους Οθωμανούς σήμνε το πέρασμά τους στην Ευρώπη.

8.     Οι βαλκανικοί λαοί ενωμένοι αντιστάθηκαν κάτά των κατακτητών Οθωμανών, αλλά υπέκυψαν μπροστά στις υπέρτερες δυνάμεις τους.

9.     Στις αρχές του 15^ου ο σουλτάνος Βαγιαζήτ ηττήθηκε από τους Βυζαντινούς στη Μ.Ασία, παρατείνοντας τη ζωή του Βυζαντινού Κράτους.

10.  Στη σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας αποφασίστηκε από τους Ορθόδοξους Βυζαντινούς και τους Λατίνους Καθολικούς η «ένωση» των δύο εκκλησιών, η οποία στην πραγματικότητα σήμαινε την υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή εκκλησία.

11.  Η «ένωση» των εκκλησιών έγινε δεκτή από την πλειοψηφία του βυζαντινού λαού.

12.  Ο στόχος της υποχώρησης και αποδοχής της «ένωσης» από την πλευρά των Βυζανρινών υλοποιήθηκε, αφού οι Δυτικοί τελικά βοήθησαν ουσιαστικά στον αγώνα κατά των επιθέσεων των Οθωμανών.

J Με βάση τις πληροφορίες από το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις  α) να αναζητήσετε και να καταγράψετε τα αίτια της αδυναμίας του ανασυσταμένου από τον Μιχαήλ Η’ Βυζαντινού Κράτους και β) να εντοπίσετε διαφορές στο περιεχόμενο της ιστορικής πηγής σε σχέση με αυτό του σχολικού εγχειριδίου.

Το τέλος του βυζαντινού στρατού στη Μικρά Ασία

Όταν ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη, απογύμνωσε κυριολεκτικά τη Μικρά Ασία, και κυρίως το μέτωπο του Σαγγαρίου, εγκαταλείποντας ακόμα και τους ακρίτες στρατιώτες, στην προσπάθειά του να εξοικονομήσει χρήματα. Η κακή τύχη το θέλησε οι νίκες των Μογγόλων να εξαρθρώσουν το σελτζουκικό κράτος και να σπρώξουν νέα τουρκικά φύλα προς τα βυζαντινά εδάφη. Η αντίσταση των Βυζαντινών σε αυτά τα εμιράτα των πολεμιστών Γαζήδων υπήρξε μεγαλύτερη απ’ όσο συνήθως θεωρούμε, διότι ο Μιχαήλ Η΄, ο Ανδρόνικος Β΄ και ο Ανδρόνικος Γ΄ έφεραν εφεδρικά στρατεύματα, από τα οποία το πιο φημισμένο, η Καταλανική Εταιρεία που αριθμούσε 6.000 άνδρες, κατάφερε μεγάλες νίκες επί των Τούρκων, αν και αποδείχτηκε εξαιρετικά απείθαρχο. Από το 1305 και εξής η στρατιωτική αντίσταση περιορίστηκε στην άμυνα των οχυρών οικιστικών περιοχών. Η ύστατη προσπάθεια ήρθε από την Ευρώπη, όπου ο Ανδρόνικος Γ΄ κινητοποίησε στρατεύματα σε μια προσπάθεια αναχαίτισης της προέλασης του Οσμάν, επικεφαλής των μελλοντικών Οθωμανών. Όμως στα 1329 ηττήθηκε στον Πελεκάνο της Βιθυνίας, βάζοντας τέλος στην οργανωμένη αντίσταση του βυζαντινού στρατού της Μικράς Ασίας. (1)

Βυζαντινός στρατός στη Μικρά Ασία, Author(s) : Cheynet Jean-Claude (8/18/2008)

Translation : Πέτρακα Ελένη, For citation: Cheynet Jean-Claude, «Βυζαντινός στρατός στη Μικρά Ασία», Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor

URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12466>

L'armée byzantine en Asie Mineure (4/10/2009 v.1)                      Βυζαντινός στρατός στη Μικρά Ασία (4/10/2009 v.1)             Byzantine army in Asia Minor (4/10/2009 v.1)

1. Oikonomides, N., “A propos des armées des premiers Paléologes et des compagnies de soldats”, Travaux et Mémoires 8 (1981), αναδημ. στο Oikonomides, N., Society, culture and politics in Byzantium (Variorum Reprints, Aldershot 2005), αρ. XVI.

J Με βάση τις πληροφορίες που αντλείτε από την παρακάτω πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις α) να περιγράψετε τη στάση του αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ στις συγκεκριμένες φάσεις της συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας, το κλίμα που επικρατούσε και το στόχο που επεδίωκαν οι δύο διαπραγματευόμενες πλευρές, β) να αναφέρετε τα ιστορικά στοιχεία που διακρίνετε ως καταλυτικά στην τελική απόφαση της «ένωσης» των δύο εκκλησιών.

Από τα «Πρακτικά» της Συνόδου Φερράρας Φλωρεντίας.

Για κάποια από τις πολλές περιπτώσεις δια­πραγματεύσεων και αδιεξόδων γράφουν τα «Πρακτικά»: «Απεκρίθη ο βασιλεύς (Ιωάννης Η')· ημείς άλλο ουδέν γράφομεν ουδέ λέγομεν, ει μη ότι, εάν δέχησθε όσον εδώκαμεν, ενωθησόμεθα• ει δε μη, απελευσόμεθα»[1].

Όταν ο πάπας τον πίεζε να υποχρεώσει τους συνοδικούς να υπογράψουν, ο βασιλεύς έδωσε την εξής απάντηση «Εγώ γαρ ουκ ειμί αυθέντης της συνόδου, άλλ' ουδέ τυραννικώς βούλομαι ποιήσαι την σύνοδόν μου ειπείν τι. Λοιπόν ου δύναμαι βοηθήσαι εις τα ρήματα, α ώρισεν η αγιότης σου»[2]. 

Οι περί τον λατινίσαντα Βησσαρίωνα (αρχιεπίσκοπος Νικαίας) αρχιερείς είπαν «Εάν η βασιλεία σου ου θέλει ενωθήναι, ημείς ενούμεθα· ταύτα ακούσας ο βασιλεύς, εδειλίασε την στάσιν ημών και δη ήρξατο την ορμήν της ενώσεως και ώρισεν εις την αύριον συναχθήναι»[3].


[1]  Concilium Florentinum, Series B Vol. Vi, I, έκδ. J. Gill, σελ. 407 και 420.
[2]  Αυτόθι 421.
[3]  Αυτόθι 425.

J Με βάση τις πληροφορίες που αντλείτε από την παρακάτω πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις α) να περιγράψετε τη στάση του αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ στις συγκεκριμένες φάσεις της συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας, το κλίμα που επικρατούσε και το στόχο που επεδίωκαν οι δύο διαπραγματευόμενες πλευρές, β) να αναφέρετε τα ιστορικά στοιχεία που διακρίνετε ως καταλυτικά στην τελική απόφαση της «ένωσης» των δύο εκκλησιών.

Από τα «Πρακτικά» της Συνόδου Φερράρας Φλωρεντίας.

Για κάποια από τις πολλές περιπτώσεις δια­πραγματεύσεων και αδιεξόδων γράφουν τα «Πρακτικά»: «Απεκρίθη ο βασιλεύς (Ιωάννης Η')· ημείς άλλο ουδέν γράφομεν ουδέ λέγομεν, ει μη ότι, εάν δέχησθε όσον εδώκαμεν, ενωθησόμεθα• ει δε μη, απελευσόμεθα»[1].

Όταν ο πάπας τον πίεζε να υποχρεώσει τους συνοδικούς να υπογράψουν, ο βασιλεύς έδωσε την εξής απάντηση «Εγώ γαρ ουκ ειμί αυθέντης της συνόδου, άλλ' ουδέ τυραννικώς βούλομαι ποιήσαι την σύνοδόν μου ειπείν τι. Λοιπόν ου δύναμαι βοηθήσαι εις τα ρήματα, α ώρισεν η αγιότης σου»[2]. 

Οι περί τον λατινίσαντα Βησσαρίωνα (αρχιεπίσκοπος Νικαίας) αρχιερείς είπαν «Εάν η βασιλεία σου ου θέλει ενωθήναι, ημείς ενούμεθα· ταύτα ακούσας ο βασιλεύς, εδειλίασε την στάσιν ημών και δη ήρξατο την ορμήν της ενώσεως και ώρισεν εις την αύριον συναχθήναι»[3].


[1]  Concilium Florentinum, Series B Vol. Vi, I, έκδ. J. Gill, σελ. 407 και 420.
[2]  Αυτόθι 421.
[3]  Αυτόθι 425.

2.. Η Άλωση της Πόλης

J Να αντιστοιχίσετε τα ονόματα της στήλης Α με τις πληροφορίες της στήλης Β.

Μόσχα                                    Κατάληψή της από τον Μουράτ Β Θες/νίκη                                 Η Ευρωπαϊκή πλευρά, όπου  έχτισε φρούριο ο Μωάμεθ Β Πορθητής Βάρνα                                     Την υπερασπίστηκε ο Κωνσταντίνος ΙΑ Ρούμελη                                 Ονομάστηκε αργότερα Τρίτη Ρώμη Κωνσταντινούπολη              Εκεί οι σταυροφόροι νικήθηκαν από τους Οθωμανούς

J Να βρείτε ποιες από τις περιόδους είναι λανθασμένες και να τις διορθώσετε.

1.     Μετά την άλωση της Άγκυρας η Οθωμανική Αυτοκρατορία ισχυροποιήθηκε.

2.     Ο Μουράτ Β ήταν διάδοχος του Μωάμεθ Β του Πορθητή.

3.     Το φρουριο της Ρούμελης κατασκευάστηκε από τους Οθωμανούς, με σκοπό να εμποδίσει τον ανεφοδιασμό της πόλης από τον Εύξεινο.

4.     Η υπεροπλία των Βυζαντινών σε κανόνια και στρατό δεν ήταν αρκετή, ώστε να αποφευχθεί η άλωση της Πόλης.

5.     Τα χριστιανικά κράτη της Δύσης έσπευσαν σε βοήθεια, όπως είχαν υποσχεθεί στη σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας.

6.     Η Κωνσταντινούπολη κατελήφθη από τους Οθωμανούς την 29^η Μαϊου 1453, ϋστερα από πολιορκία τριών ημερών.

7.     Ο Μωάμεθ Β ο Πορθητής από την πρώτη μέρα της κατάληψης προσευχήθηκε στο καλά διατηρημένο Τοπ Καπί.

8.     Εκτός από τους Ρώσους ο Βυζαντινός πολιτισμός επηρέασε βαθιά τους λαούς της Κεντρικής Ευρώπης.

J Με βάση τις πληροφορίες που αντλείτε από το παραπάνω παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στη σχέση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας με το Βυζάντιο και τον πολιτισμό του μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους.

...ὁ Ἰβὰν ὁ Τρομερός. Αὐτὸς ὁ παράξενος ἄνθρωπος, ποὺ μέσα στὴν ψυχή του παλεύανε τὸ καλὸ μὲ τὸ κακό, ὁ Θεὸς μὲ τὸ διάβολο, κάθισε στὸ θρόνο τῆς Ρωσίας στὰ 1530, σὲ ἡλικία τριῶν χρονῶν, κάτω ἀπὸ τὴν κηδεμονία τῆς μητέρας του Ἑλένης. Παππούς του ἤτανε ὁ Ἰβὰν ὁ Τρίτος, ἄνθρωπος σκληρός, πλὴν σωτήρας γιὰ τὸ ἔθνος του, γιατὶ μπόρεσε καὶ ἕνωσε ὅλους τοὺς Ρώσους σ᾿ ἕνα κράτος καὶ γλύτωσε τὴν πατρίδα του ἀπὸ τοὺς Τατάρους, ποὺ τὴν εἴχανε βασανίσει κ᾿ ἤτανε ὁ βραχνᾶς της. Σὰν πέθανε ἡ γυναίκα του, παντρεύτηκε γιὰ δεύτερη φορὰ τὴ Σοφία, ποὺ ἤτανε κόρη τοῦ Θωμᾶ Παλαιολόγου, τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Κωνσταντίνου, τοῦ τελευταίου βασιλιᾶ τῆς Κωνσταντινούπολης. Αὐτὴ ἡ γυναίκα ἤτανε πολὺ ἔξυπνη κι ὁ Ἰβὰν ζητοῦσε τὴ συμβουλή της σὲ ὅ,τι ἐπιχειροῦσε καὶ πάντα ἔβγαινε σὲ καλό. Τέτοιον φόβο εἴχανε πάθει οἱ Ρῶσοι ἀπὸ τοὺς Τατάρους, ποὺ κι ἐκεῖνος ὁ φοβερὸς κι ἄφοβος Ἰβὰν δὲν ἀποτολμοῦσε νὰ τοὺς χτυπήσῃ. Μὰ ἡ γυναίκα του ἡ Σοφία μὲ τὰ λόγια της τὸν ἔκανε ν᾿ ἀποφασίσῃ τὸν πόλεμο καὶ δικαιώθηκε. Γιατὶ τοὺς νίκησε κατὰ κράτος καὶ τοὺς ἔβαλε νὰ πληρώσουνε φόρο, αὐτοὶ ποὺ πρωτύτερα ἤτανε οἱ ἀφεντάδες τῆς Ρωσίας. Ὓστερ᾿ ἀπ᾿ αὐτούς, πολέμησε καταπάνω στοὺς Λιθουάνους καὶ πῆρε τὶς χῶρες ποὺ βαστούσανε ἀπὸ τὴ Ρωσία. Καὶ τόσο δυνάμωσε τὸ σκῆπτρο του, ποὺ ζητούσανε τὴ φιλία του ὅλα τὰ βασίλεια ποὺ ἤτανε δυνατὰ τὸν καιρὸ ἐκεῖνον, οἱ Τοῦρκοι, οἱ Γερμανοί, οἱ Βενετσιάνοι, οἱ Οὐγγαρέζοι κ.ἄ. Ἔτσι, ἡ Ἑλληνίδα γυναίκα του ἐκδικήθηκε γιὰ τὴν ἀτίμωση ποὺ εἶχε πάθει ἡ οἰκογένειά της κ᾿ ἡ πατρίδα της, βλέποντας τοὺς Τούρκους νὰ παρακαλοῦνε τὸν ἄνδρα της νὰ τοὺς δώσῃ τὴ φιλία του. Ἡ ἴδια, ὕστερ᾿ ἀπὸ τὸ πάρσιμο τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Τούρκους, εἶχε καταφύγει προσφυγοπούλα στὴν Ἰταλία, μαζὶ μὲ τὸν πατέρα της, τὸν προκομμένο Θωμᾶ, ποὺ ἔφυγε ἀπὸ τὴν Πελοπόννησο παίρνοντας μαζί του καὶ τὸ λείψανο τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα, γιὰ νὰ τὸ δωρήσῃ στὸν πάπα. Μὲ τὴ συμβουλή της ὁ Ἰβὰν κάλεσε στὸ παλάτι του πολλοὺς Ἕλληνες σπουδασμένους, προπάντων καλόγερους, ποὺ μεταφράσανε στὰ ρούσικα τὰ βιβλία τῆς Ἐκκλησίας, καθὼς καὶ γιατρούς, μηχανικούς, ἀρχιτέκτονες κι᾿ ἁγιογράφους.

Φώτης Κόντογλου - Ἰβὰν ὁ Τρομερὸς κι᾿ οἱ Μάρτυρες τῆς Ὀρθοδοξίας

(ἀπὸ τὸ Ἀσάλευτο Θεμέλιο, Ἀκρίτας 1996)

J Ποιά στάση κράτησε ο Μωάμεθ Β απέναντι στον Γεννάδιο Β´ Σχολάριο (1403-1472) και συνεκδοχικά στην ορθόδοξη ελληνική εκκλησία μετά την άλωση της  Κωνσταντινούπολης;

Ο σουλτάνος που αγάπησε τον Πατριάρχη

 «Καὶ ὡσὰν τὸν ἔκαμαν πατριάρχην, τὸν ἐπῆραν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ κληρικοὶ καὶ οἱ πρῶτοι τοῦ λαοῦ, καὶ ὑπῆγε, καὶ ἐπροσκύνησε τὸν αὐτὸν σουλτάνον. Καὶ ἐκεῖ ἠρώτησε τοὺς κληρικοὺς ὅτι τί συνήθειαν εἶχαν οἱ βασιλεῖς τῶν Ρωμαίων, ὄταν ἔκαμναν πατριάρχην, Καὶ τοῦτοι τῷ ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπαν ὅτι, ὅταν ἤθελε γένει πατριάρχης, τοῦ ἐχάριζε καπάσιον ἐνδυμιὸν μὲ τὸν καμουχᾶν, καὶ μανδῆ μὲ τοὺς ποταμούς, καὶ ἄλογον ἄσπρον, καὶ ἐκαβαλίκευεν αὐτό, καὶ ὑπήγενε γύρωθεν τῆς πόλεως, καὶ εὐλόγει αὐτήν, καὶ ἔδιδέ του ὁ βασιλεὺς μὲ τὸ χέρι του τὸ δικανίκι. Καὶ ἔτζη ἔλαβεν ὁ σουλτάνος μὲ τὸ χέρι του τὸ δικανίκι, καὶ τὸ ἔδωκεν εἰς τὸ χέρι τοῦ πατριάρχου. Καὶ ὥρισε, καὶ ἔγιναν ὅλα ἐκεῖνα ὁποὺ εἴπαμε, τὰ ὁποῖα εἶχαν οἱ πατριάρχαι εὐεργεσίαν ἀπὸ τοὺς βασιλεῖς. Ἠγάπησε δὲ πολλὰ τὸν πατριάρχην ὁ σουλτάνος, ἔσοντας νὰ μάθῃ ὅτι ἦτον σοφώτατος καὶ εὐλαβὴς ἄνδρας». (Ιστορία Πολιτική Κωνσταντινουπόλεως, MPG 160, 315–316)

ΔΙΑΦΟΡΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΚΤΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

J Τι μας πληροφορεί το απόσπασμα σχετικά με τον πολιτισμό των Αράβων;

 Ο Μαμούν και η ελληνική παιδεία

Ο χαλίφης Μαμούν δημιούργησε σχέσεις με τους ρωμαίους αυτοκράτορες: τους έκανε πλούσια δώρα και τους ζήτησε να του δωρίσουν βιβλία φιλοσοφίας. Εκείνοι του έστειλαν έργα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ιπποκράτη, του Γαληνού, του Ευκλείδη, του Πτολεμαίου κ.ά. Ο Μαμούν διάλεξε τους καλύτερους μεταφραστές και τους ανέθεσε να μεταφράσουν αυτά τα έργα με κάθε δυνατή προσοχή. Αφού μεταφράστηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ο χαλίφης παρακίνησε τους υπηκόους του να τα διαβάσουν και τους ενθάρρυνε να τα μελετήσουν. Έτσι στη συνέχεια της διακυβέρνησης αυτού του ηγεμόνα αναπτύχθηκε η επιστημονική σκέψη.

       Σαΐντ αλ Ανταλουζί, Οι κατηγορίες των εθνών, στο: Μ. Mollat, Ο Μεσαίωνας, 47.

J Ποιες υποχρεώσεις είχαν οι αγρότες-στρατιώτες όταν κηρυσσόταν επιστράτευση, σε αντάλλαγμα για τα «στρατιωτόπια» που τους έδινε το κράτος, σύμφωνα με το απόσπασμα;

Οι υποχρεώσεις του στρατιώτη-αγρότη

Ένα επικουρικό [=βοηθητικό] σώμα του αυτοκρατορικού στρατού ήλθε να καταλάβει το στρατόπεδο που ήταν εκεί (κοντά στην πόλη Άμνια της μικρασιατικής Παφλαγονίας), για να ετοιμάσει εκστρατεία κατά των Αράβων. Ο χιλίαρχος, ο εκατόνταρχος και ο πεντηκόνταρχος προχώρησαν σε φροντισμένη επιθεώρηση, απαιτώντας αδιάκοπα από το πλήθος των στρατιωτών να παρουσιάζονται με τα άλογα και τις πολεμικές άμαξές τους.

   Ενώ πλησίαζε η επιθεώρηση, το άλογο του στρατιώτη Μουσούλιου, που ήταν πάμφτωχος, καταλήφθηκε αίφνης [=ξαφνικά] από κωλικούς πόνους και σπασμούς, έπεσε κάτω και ψόφησε. Ο στρατιώτης δεν είχε χρήματα να αγοράσει άλλο άλογο και ήρθε σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ ο εκατόνταρχος τον απειλούσε οργισμένος.

     Βίος Αγίου Φιλαρέτου, έκδ. M.H. Fourmy – M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 125-127.

J Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις με σωστό ή λάθος, ανάλογα με το περιεχόμενό τους.

     Οι Λέων Γ’ και Κωνσταντίνος Ε’ ήταν επηρεασμένοι από ανεικονικές αντιλήψεις που ήταν πολύ διαδεδομένες στους αγρότες του δυτικού τμήματος του Βυζαντίου

     Η ηγεμονία του Κιέβου είχε κυρίως εχθρικές σχέσεις με το Βυζάντιο.

     Η σχολή της Μαγναύρας βοήθησε στην αναβίωση των αρχαίων γραμμάτων.

     Μεγάλη Ελλάδα ονομάζεται η Νότια Ιταλία και η Σικελία.

     Οι Άραβες στις αρχές του 10^ου αι. κατέκτησαν τη Νότια Ιταλία.

     Οι αγροτικές μάζες, δηλαδή οι ελεύθεροι γαιοκτήμονες, ακτήμονες γεωργοί και πάροικοι λέγονται δυνατοί.

     Στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας ο βυζαντινός στρατός έχασε από τους Οθωμανούς Τούρκους.

     Στην τέταρτη σταυροφορία οι Φράγκοι και οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη (1204).

     Η αυτοκρατορία της Νίκαιας και της Τραπεζούντας ήταν λατινικές.

     Ο σουλτάνος Βαγιαζίτ κατανικήθηκε από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας.

J Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τα ιστορικά ονόματα: Θεοφανώ, Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής, Βασίλειος Β’, Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος, πάπας, Όθων Α’, Όθων Β’, Κωνσταντίνος ( Κύριλλος), Μωάμεθ Β’ Πορθητής

     Ο ……………….. δημιούργησε το σλαβικό αλφάβητο το 863 μ.Χ.

     Οι μακριοί αγώνες με τους Βουλγάρους, που έκαναν πολέμους εναντίον του Βυζαντίου, τερματίστηκαν από τον αυτοκράτορα ……………….. και τα σύνορα της αυτοκρατορίας έφτασαν πάλι ως τον Δούναβη.

     Ο γερμανός ηγεμόνας ……………….. στέφθηκε από τον ……………….. στη Ρώμη αυτοκράτορας των Ρωμαίων και έστειλε πρεσβεία στον βυζαντινό αυτοκράτορα ……………….. , ζητώντας ουσιαστικά τις βυζαντινές κτήσεις της  Νότιας Ιταλίας.

     Η ……………….. , ανεψιά του αυτοκράτορα ……………….. νυμφεύτηκε στη Ρώμη τον ………………..  , διάδοχο του γερμανικού θρόνου.

     Ο βυζαντινός αυτοκράτορας ……………….. πήρε πίσω την Κωνσταντινούπολη από τους σταυροφόρους (1261).

     Ο ……………….. πολιόρκησε για 54 μέρες και τελικά κατέκτησε την Κωνσταντινούπολη το έτος 1453.

J Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τους κατάλληλους ιστορικούς όρους.

Α) Η διαμάχη της ………………είναι  πνευματική κίνηση που συνδέθηκε στενά με την αποδοχή ή όχι της λατρείας των εικόνων.

Β) Η ρήξη στις σχέσεις μεταξύ των πατριαρχείων Ρώμης και Κωνσταντινούπολης είναι γνωστή ως …………………….

Γ) Ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η Παλαιολόγος  πήρε πίσω την Κωνσταντινούπολη (1261) από τους …………………..

Δ) Η  άλωση της Κωνσταντινούπολης  το …………. (χρονολογία) από τους ………………… είχε ως αποτέλεσμα να κλείσουν οι εμπορικοί δρόμοι της Ανατολής για τους Ευρωπαίους.

Ε) Ο θαλασσοπόρος ………………….. , πεπεισμένος ότι η γη είναι σφαιρική, επιχείρησε να φτάσει στις Ινδίες πλέοντας δυτικά και ανακάλυψε την ……………… 

ΣΤ) Ο θαλασσοπόρος ………………….. απέδειξε για πρώτη φορά ότι η γη είναι σφαιρική κάνοντας πρώτος τον περίπλου της γης.